☰ gramatyka


Spółgłoski

Prawie wszystkie litery oznaczają spółgłoski. Wiele z nich, tzn. ب (b), ت (t), د (d), ر (r), ز (z), س (s), (ف) (f), ك (k), ل (l), م (m), ن (n) wymawianych jest tak jak w języku polskim. Nie wymagają więc one specjalnego komentarza.

Również wymowa głosek oznaczanych literami و (w) oraz ي (y) nie odbiega praktycznie w ogóle od wymowy polskich głosek oznaczanych w piśmie za pomocą liter ł oraz j. Z kolei spółgłoska l (ل) w jednym tylko wyrazie, jakim jest imię Boskie الله (Allāh) artykułowana jest w sposób emfatyczny, czyli (Aḷḷah) pod warunkiem, że poprzedzająca je sylaba nie kończy się na samogłoskę i.

W sposób zbliżony do wymowy polskiego sz tylko nieco bardziej miękko (jak np. w języku angielskim) artykułowana jest arabska spółgłoska š (ش), np.: šams (شمس). To samo można w pewnym stopniu powiedzieć o podobieństwie zwarto-szczelinowej wymowy polskiego dż do najczęstszej w arabskim języku literackim wymowy ج, jak np. ǧamal (جمل). W tym wypadku jednak istnieją jeszcze dodatkowe, dopuszczalne w ramach normy językowej warianty:

Podobnie jak w języku angielskim wymawiane są też następujące trzy spółgłoski:

Trzy spółgłoski artykułowane są przez zbliżenie tylnej części języka do tzw. języczka, wyrostka zwisającego z podniebienia miękkiego. Jedna z nich to zwarta q (ق) artykułowana w ten sposób, że tylna część języka całkowicie przylega na moment do podniebienia miękkiego, zamykając przepływ wydychanego powietrza, jak np.: qalam (قلم), qird (قرد), qufl (قفل).

Pozostałe głoski z tej grupy wymawiane są szczelinowo, tzn. tak, że między grzbietem języka a języczkiem pozostaje wąski prześwit, przez który przepływa wydychane powietrze. Są to:

Dwie inne spółgłoski szczelinowe artykułowane są poprzez cofnięcie nasady języka ku tylnej ścianie gardła. Są to:

Cztery spółgłoski arabskie przyjęło się określać mianem emfatycznych. Są to: ṣ (ص), ḍ (ض), ṭ (ط) oraz ẓ (ظ). Ich wymowa polega na tym, że artykulacji zębowo-dziąsłowej towarzyszy jednoczesne zbliżenie nasady języka do tylnej ściany gardła, co pod względem akustycznym może przypominać trochę wymowę „z zaciśniętym gardłem”, jak np.: ṣabr (صبر), ḍarb (ضرب), ṭaraf (طرف ), ẓarf (ظرف ). Spółgłoska ẓ (ظ) jest najczęściej artykułowana międzyzębowo, ale bywa też wymawiana zębowo; stąd np. egipska wymowa ظرف. Między spółgłoskami oznaczanymi literami ض i ظ zaciera się niekiedy różnica. Obie mogą być artykułowane międzyzębowo, jak np. ضرب czy ظرف. Taka wymowa rozpowszechniona jest m.in. we wschodniej części świata arabskiego.

Jedyną zaś rzeczywistą spółgłoską nie ujętą w alfabecie jest zwarcie krtaniowe, czyli po arabsku hamza. Jej artykulacja polega na szybkim zwarciu i rozwarciu wiązadeł głosowych. Pod względem akustycznym przypomina trochę odgłos wydawany przy stęknięciu, jak w następujących przykładach: سأل (saᵓala), سؤال (suᵓāl), سئل (suᵓila), شيء (šayᵓ). W języku polskim zwarcie krtaniowe występuje często na granicy dwu sylab, gdy pierwszą kończy, a następną rozpoczyna samogłoska (np. nieostry lub o Annie) albo wtedy, gdy jeden wyraz kończy się na spółgłoskę, a wyraz następujący po nim zaczyna się od samogloski (np. syn Alek w opozycji do synalek).


Samogłoski

W języku arabskim występują trzy samogłoski krótkie: a, i, u oraz ich trzy odpowiedniki długie: ā, ī, ū. Samogłoski krótkie są generalnie pomijane w piśmie. Właściwe odczytanie tekstu zapewnia znajomość słownictwa, reguł gramatycznych oraz kontekst. Teksty o randze ksiąg świętych, jak Koran czy Biblia, są zawsze zaopatrzone w znaki diakrytyczne (wokalizowane) celem wykluczenia jakiejkolwiek niejednoznaczości.

W pełni lub częściowo wokalizowane są teksty o przeznaczeniu edukacyjnym, literatura dziecięca oraz dawne i współczesne utwory poetyckie. Znaki samogłosek umieszcza się też w pojedynczych wyrazach, gdy zachodzi ryzyko dwuznaczności.

Krótką samogłoskę a zaznacza się za pomocą ukośnej kreseczki nad literą, samogłoskę i ukośną kreseczką pod literą, natomiast u czymś na kształt przecinka nad literą, jak w tym przykładzie: كُتِبَ (kutiba).

Wymowa samogłosek zależy w głównej mierze od dwu czynników:

Do zapisu długich samogłosek ā, ī, ū używa się odpowiednio:

Natomiast znak madda1 umieszczony nad literą alif oznacza zwarcie krtaniowe (hamzę) wraz z nastepującą bezpośrednio po nim długą samogłoską ā, jak np.: آمِر (ᵓāmir).


Akcent

W arabskim języku literackim występują cztery rodzaje sylab:

Jak widać, żadna sylaba, a tym samym żaden wyraz, nie rozpoczyna się od samogłoski, choć często może się tak wydawać. Pamiętać bowiem należy, że w wyrazach takich jak np. ᵓaḫ (أخ) czy ᵓuḫt (أخت) pierwszą głoską jest hamza, czyli zwarcie krtaniowe, które jest spółgłoską.

Akcent pada z reguły na sylabę przedostatnią, o ile jest ona długa (CV̄ lub CVC), jak np.: ᵓarādat lub katabna. W przeciwnym razie akcentowana jest zgłoska trzecia od końca niezależnie od jej długości, jak np.: ᵓarsalat lub katabat.

W egipskiej wymowie istnieje jednak tendencja do konsekwentnego akcentowania sylaby przedostatniej, nawet jeśli jest ona krótka. Tak więc zamiast np. madrasa akcentuje się madrasa.

Na ostatnią sylabę akcent pada wyłącznie w pozycji pauzalnej, czyli wtedy, gdy dany wyraz wymawiany jest z pominięciem niektórych końcówek gramatycznych (co w mówionej wersji arabszczyzny literackiej jest powszechne) i tylko wtedy, gdy jest to sylaba ponaddługa (CV̄C), np. kitāb.