Na początek garść poezji staroarabskiej
Najdawniejsza poezja arabska to liryka w pełnym tego słowa znaczeniu. Swoje utwory autorzy najprawdopodobniej wyśpiewywali albo raczej śpiewnie recytowali, być może nawet przy akompaniamencie jakiegoś prostego instrumentu strunowego, typu rababa (ربابة), tak jak to jeszcze i dzisiaj czynią poeci beduińscy. Średniowieczne źródła wspominają, że podczas recytacji poeci przedislamscy mieli zwyczaj wymachiwać do rytmu kijami.
Najstarsza zachowana w piśmie poezja arabska to utwory pod względem języka i formy w pełni ukształtowane. Nie zawierają one praktycznie nic, co pozwalałoby prześledzić wcześniejszą drogę ewolucyjną, jaką klasyczny wiersz niewątpliwie musiał przejść. Brak w nich przykładów etapów pośrednich. Twórczość ta – która jeszcze w pierwszym wieku islamu istniała wyłącznie w przekazie ustnym – wraz z bujnym rozkwitem piśmiennictwa arabskiego na przestrzeni ósmego i dziewiątego stulecia „materializuje się” i popularyzuje w tempie niemal lawinowym, przelewana na papirus, pergamin i papier. Jej gromadzeniem i dokumentowaniem zajmują się wytrawni antologiści. Niektórzy z nich w poszukiwaniu autentycznej poezji arabskiej wyruszają na pustynne szlaki, przepytując lokalnych rapsodów i bardów, spisując zasłyszane wieści o życiu i plemiennych powiązaniach mniej lub bardziej znanych poetów minionej i współczesnej im epoki. Owocem ich pracy stają się bogate zbiory wierszy. Przez całe wieki poezja okresu przedmuzułmańskiego uważana była za fundament arabskiej literatury. Na długie stulecia wytyczyła poetyckie standardy i po dziś dzień uważana jest za skarbnicę języka i kultury arabskiej.
Na początku, aż po okres wczesnego islamu, poezja arabska miała w przeważającej mierze koloryt beduiński. Dominowały w niej sceny z życia koczowniczego – karawany jucznych wielbłądów, obozowiska, pustynna przyroda i krajobrazy, polowania, międzyplemienne spory, potyczki i wojny, opisy męstwa i waleczności. Beduinem był też podmiot liryczny. Pogrążony w zadumie nad śladami po obozowisku samotny jeździec albo łowca, znoszący mężnie piekło pustynnego skwaru. Napiętnowany przez własne plemię wagabunda albo hulaka goniący za uciechami i poklaskiem na dworach możnych. Zapalczywiec gotów dla honoru zabić albo prawiący morały wędrowny mędrzec. Wszystko to oczywiście znajdowało odbicie w warstwie językowej; w słownictwie, doborze porównań i metaforyce.
Wraz z terytorialną ekspansją Arabów i zmieniającymi się warunkami ich bytowania oraz w miarę przejmowania, zwłaszcza przez arabskie elity społeczne, elementów kultury i stylu życia podbijanych narodów, język poetycki ewoluował. W sposób zauważalny wzbogaceniu uległa szczególnie jego warstwa leksykalno-znaczeniowa. W miejsce surowych, pustynnych obrazów pojawiać się zaczęły barwne opisy pałaców, kwitnących ogrodów, bogactwa książęcych dworów, bujnej fauny i flory. Zmieniały się też preferencje wersyfikacyjne. Poeci chętniej sięgali po formy krótsze, zarówno na poziomie budowy metrycznej jak i rozmiaru wiersza, co nadawało utworowi lekkości. Nie oznaczało to jednak całkowitego zerwania z dotychczas uprawianą poetyką. Nostalgia za tym co dawne i piękne jeszcze nieraz miała się odradzać w różnym kształcie i nasileniu.
Pod względem formy klasyczny wiersz arabski odznacza się rygorystyczną budową. Jest monorymiczny, czyli wszystkie wersy kończą się tym samym rymem. Pnadto podobnie jak antyczny wiersz grecki opiera się na powtarzalności analogicznych odcinków sylab długich i krótkich (tzw. stóp wierszowych) w wersach. Każdy wers jest rytmicznie dwudzielny, czyli składa się z dwu równoważnych półwersów. Co ciekawe, półwersy zapisywane są zwyczajowo w pewnym oddaleniu od siebie i wyrównywane do lewej, tworząc charakterystyczny układ dwóch kolumn tekstowych.
W tłumaczeniu polskim zastosowany został wiersz sylabiczny. Półwersy zapisano w oddzielnych linijkach. Monorym – praktycznie nieobecny w polskim wierszu – został natomiast zastąpiony wierszem białym.
Wybór wierszy
Kliknięcie w znak strzałki
otwiera okienko z tłumaczeniem polskim.
Kliknięcie w znak pytajnika otwiera okienko z objaśnieniami.
اِمْرؤ القيس
بِمُنجَــرِدٍ قَيـــــدِ الأَوابِــــدِ هَيكَــلِ | وَقَد أَغتَدي وَالطَيرُ في وُكُناتِها |
كَجُلمودِ صَخرٍ حَطَّهُ السَيلُ مِن عَلِ | مِكَــرّ مِفَــرّ مُقبِلٍ مُدبِرٍ مَعـاً |
كَمــا زَلَّــتِ الصَفـــواءُ بِالمُتَنَزَّلِ | كُمَيتٍ يَزِلُّ اللِبدُ عَن حالِ مَتنِهِ |
إذا جـاش فيـــه حميُه غَلــيُ مِرْجلِ | على الذَّبلِ جيَّاش كأن اهتزامهُ |
أثـــرنَ غبـــاراً بالكديد المُرَكَّلِ | مسحٍّ إذا ما السابحاتُ على الونى |
وَيُلْوي بأثْوابِ العَنيفِ المُثقَّلِ | يَزِلُّ الغلامُ الخفُّ على صهواته |
تَتــابُعُ كَفَّيْــهِ بخَيْطٍ مُوَصَّــلِ | دَريـرٍ كَخُذْروفِ الوَليدِ أمَــرّهُ |
وإرْخاءُ سَرْحانٍ وَتَقْريبُ تَتْفُلِ | لهُ أيطلا ظَبْيٍ وَساقا نَعامةٍ |
بِضافٍ فُوَيْق الأَرْضِ لَيْسَ بأَعْزَلِ | ضَليعٍ إذا اسْتَدْرَرْتَهُ سَدَّ فَرْجَهُ |
مَداكَ عَروسٍ أوْ صَلايةَ حَنْظَلِ | كأنَّ على المتْنَيْنِ مِنْهُ إذا انْتَحى |
عُصارةُ حِنّاءٍ بشَيْبٍ مُرْجّلِ | كأنَّ دماءَ الهادياتِ بنحره |
Imruᵓ al-Qays
(zm. ok. 540)
O poranku, kiedy ptactwo jeszcze w gniazdach swych
pędzę a koń mój zwalisty od wiatru szybszy,
Zwrotny, co w przód i w tył goni, w odskoku bystry,
jak głaz skalny nurtem wartkim z wyżyn niesiony.
Gniadosz to – gładki, że derka się z niego ślizga
jak deszczu kropla po wygładzonym kamieniu.
Smukły a wigoru w nim, że w cwału tętencie,
gdy się zagrzeje, prycha niczym kocioł z warem.
Inne w ciężkim galopie tumany wzniecają
spod kopyt o ziemię dudniących, gdy on płynie.
Pacholę niemocne szybko z siodła wytrąci,
takoż i osiłkowi szaty sponiewiera.
Szybki jak bączek, co nim dziecię, w ruch wprawiwszy,
kręci i wiruje dzierżąc dłońmi za sznurki.
Zad niczym u gazeli, nogi jak u strusia,
kłus jakoby wilczy, kroki lisa młodego,
Żebra potężne, a zajdź go od tyłu, ujrzysz
ogon prosty, co aż ku ziemi rozkrok skrywa.
Gdy w zrywie, bok jego jak żarna panny młodej
albo kamień młyński, co kolokwintę zgniata.
Na jego szyi jeszcze krew łownej zwierzyny
jakby na posiwiałych włosach henny plamy.
Legendarny poeta i książę z plemienia Kinda. Autor jednej z siedmiu najsłynniejszych kasyd staroarabskich, której fragment powyżej. Gdy zabito mu ojca, miał poprzysiąc zemstę na Banu Asad, plemieniu sprawcy.
عَمْرو بن كُلْثوم
وَلا تُبْقي خُمُورَ الأَنْدَرينا | ألا هُبِّي بصَحْنِك فَاصْبحينا |
إذا ما المـاءُ خــالَطَها سَخينا | مُشَعْشَعةً كَأَنَّ الحُصَّ فيها |
إذا مـا ذاقَهــا حَتّى يلينـــا | تَجُورُ بِذي اللُبانةِ عنْ هَواهُ |
عَلَيْـهِ لمـالِهِ فيهـا مُهينــــا | تَرى اللَّحزَ الشَحيحَ إذا أُمرَّتْ |
وكانَ الكَأْسُ مَجْراها اليَمينا | صَبَنْتِ الكأْس عَنّا أُمَّ عَمْرٍو |
بِصاحِبِكِ الَّذي لا تُصْبحينا | وَما شَرّ الثلاثةِ أمَّ عَمْرٍو |
وَأُخْرى في دِمَشْقَ وَقاصِرِينا | وَكَأْس قَدْ شَرِبْتُ بِبَعَلْبَكٍ |
مُقَدَّرةً لَنــا وَمُقَدَّرِينــــــا | وَإنّا سَوْفَ تُدْرِكنا المَنايا |
ᶜAmr Ibn Kulṯūm
(526-584)
Ocknij się dziewko i pić nam nalewaj
a nie skąpże nam z Andaryny wina.
Które niczym szafranem przyprawione,
jakby doń wrzątku dolano się pieni.
Cnotliwego z drogi cnoty odwiedzie,
jeśli się napije wnet się rozklei.
Spójrz, jak skąpiradło, gdy mu kolejkę
naleją, za nic ma swoją fortunę.
Wzbroniłaś nam kielicha, matko Amra,
a kielich w prawo krąg wtenczas zataczał.
Z tych trzech, matko Amra, nie jest najgorszym
twój kompan, coś go rankiem napoiła.
Ilem to kielichów w Balbeku wypił,
ile w Damaszku, ile w Cezarei!
A my... śmierć nas i tak kiedyś dopadnie,
pisana nam jest i my jej pisani.
Poeta i wódz plemienia Taglib. Przypisywana mu muᶜallaqa odznacza się cytowanym wyżej bachicznym w tonie otwarciem. Zdecydowanie różnym od schematycznego, nostalgiczno-melacholijnego wstępu innych kasyd tej rangi.
لَبيد بن رَبيعة العامِرِيّ
بِمِنَىً تَأَبَّـدَ غَوْلُهَا فَرِجَامُهَـا | عَفَتِ الدِّيَارُ مَحَلُّهَا فَمُقَامُهَا |
خَلَقَاً كَمَا ضَمِنَ الوُحِيَّ سِلامُهَا | فَمَدَافِعُ الرَّيَّانِ عُرِّيَ رَسْمُهَـا |
حِجَجٌ خَلَوْنَ حَلالُهَا وَحَرَامُهَا | دِمَنٌ تَجَرَّمَ بَعْدَ عَهْدِ أَنِيسِهَا |
وَدْقُ الرَّوَاعِدِ جَوْدُهَا فَرِهَامُهَا | رُزِقَتْ مَرَابِيْعَ النُّجُومِ وَصَابَهَا |
وَعَشِيَّةٍ مُتَجَـاوِبٍ إِرْزَامُهَا | مِنْ كُلِّ سَارِيَةٍ وَغَادٍ مُدْجِنٍ |
بِالجَلْهَتَيْـنِ ظِبَاؤُهَا وَنَعَامُهَـا | فَعَلا فُرُوعُ الأَيْهُقَانِ وأَطْفَلَتْ |
عُوذَاً تَأَجَّلُ بِالفَضَـاءِ بِهَامُهَا | وَالعِيْـنُ سَاكِنَةٌ عَلَى أَطْلائِهَا |
زُبُرٌ تُجِدُّ مُتُونَهَا أَقْلامُـهَا | وَجَلا السُّيُولُ عَنْ الطُّلُولِ كَأَنَّهَا |
كِفَفَاً تَعَرَّضَ فَوْقَهُنَّ وِشَامُهَا | أوْ رَجْعُ وَاشِمَةٍ أسِفَّ نَؤورُهَا |
صُمَّاً خَوَالِدَ مَا يَبينُ كَلامُهَا | فَوَقَفْتُ أَسْأَلُهَا وَكَيْفَ سُؤَالُنَا |
مِنْهَا وَغُودِرَ نُؤْيُهَا وَثُمَامُهَا | عَرِيَتْ وَكَانَ بِهَا الجَمِيْعُ فَأَبْكَرُوا |
Labīd Ibn Rabīᶜa al-ᶜĀmirī
(zm. 661)
Nie ma już obozu ni koczowiska w Minie,
wyludniły się wzgórza Gawlu i Ridżamu.
Umarłe potoki na wzgórz Rajjanu stokach
są jak pismo niekształtne wyciosane w skale.
Bezduszne rumowisko niegdyś domem zwano;
czas jego minął – lata tłuste, lata chude.
Przyoblekło się w ziela łan, który zrosiły
burzowych chmur tumany i mżawka przelotna;
Chmury nocą czarne a mroczne o poranku,
chmury wieczorną porą grzmotami nabrzmiałe.
Rozwinął stulisz pędy, a hen na roztokach
gazele i strusie swe potomstwo wydały.
Swoich młodych krowy nie odstępują dzikie
w stadko się zbiły w polu cielęta płochliwe.
Strumień deszczu kontury domostwa odsłania
jak pióro, co ksiąg znaki wyblakłe wyostrza.
Jak ręka niewiasty, co czernidła kropkami
zatartych tatuaży kontury przywraca.
Stoję i rozpytuję, a kogóż mam pytać?
Czy te skały głuche, co przemówić niezdolne?
Pustka tu, gdzie gwarno było – odeszli świtem,
zostały tylko bruzdy i krzew rosplenicy.
Poeta z plemienia Banu Amir w Hidżazie, żyjący na przełomie ery przedmuzułmańskiej i islamu. Jego muᶜallaqa wyróżnia się bardzo rozbudowanym, opisowym wstępem przytoczonym wyżej.
عُمَر بن أبي رَبيعة
على الرملِ من جبّانةٍ لم تُوسَّدِ | وَنَاهِدَةِ الثَّدْيَيْنِ قُلْتُ لَهَا اتَّكي |
وإن كنتُ قد كُلِّفْتُ ما لم أُعَوَّدِ | فقالت على اسمِ الله أمركَ طاعةً |
لذيذَ رُضابِ المِسكِ كالمُتَشَهِّدِ | فَمَا زِلْتُ في لَيْلٍ طَوِيلٍ مُلَثِّماً |
فقمْ غيرَ مَطرودٍ وإن شئتَ فازْدَدِ | فَلَمَا دَنا الإصْبَاحُ قَالَتْ فَضَحْتَني |
وتقبيلِ فيها والحديثِ المُرَدَّدِ | فما ازددتُ منها غيرَ مصّ لثاتِها |
وقلتُ لعينيّ اسفَحا الدمعَ من غدِ | تَزَوَّدْتُ مِنْهَا وَاتَّشَحْتُ بِمِرْطِها |
وتطلُبُ شَذْراً من جُمانٍ مُبَدَّدِ | فقامت تعفي بالرداءِ مكانها |
ᶜUmar Ibn Abī Rabīᶜa
(644-712)
Dziewczęciu o piersiach krąglutkich rzekłem:
„Spocznij na piachu, cóż, że brak poduszek!"
„Na Boga! – rzekła – twym słowom posłusznam,
choć żądasz tego, czegom nienawykła".
Całowałem w noc długą bez ustanku,
ssąc słodycz piżma, miód jakby spijając.
A gdy świt nastał: „Zhańbiłeś mnie" – rzecze –
„Wstań! Acz nie naglę. Jeśli chcesz, to zostań."
Dla jej ust samych muśnięcia zostałem,
dla pocałunków i dla pogaduszek.
Nasyciwszy się, jej burką okryty
rzekłem: „Oczy me, jutro łzę urońcie!"
Powstała, suknią zamiatając wokół,
szukając paciorków pereł rozprysłych.
Poeta pierwszego stulecia ery muzułmańskiej należący do plemienia Kurajsz. Wsławił się śmiałą liryką miłosną. Miał też w zwyczaju zalecać się do nadobnych panien udających się na doroczną pielgrzymkę do Mekki..
جَميل بُثَيْنة
على النّأيِ، مشتاقٌ إليّ وشائقُ | ألـمّ خَيـــالٌ مــن بثينـةَ طــارقُ |
إلــيّ ودونـي الأشعرونَ وغـافقُ | سرتْ من تلاعِ الحجر حتى تخلصتْ |
تغلُّ بـه أردانُهـــا والمرافقُ | كأنَّ فتيتَ المسكِ خالطَ نشرها |
ويغدُو به من حِضْنِها مَن تُعانِقُ | تقومُ إذا قامتْ به من فِراشها |
عليكَ معَ الشّوقِ الذي لا يفارقُ | وهَجرُكَ من تَيما بَلاءٌ وشِقْوَة |
بل البخلُ منها شيمةٌ والخلائقُ | ألا إنها ليست تجود لذي الهوى |
سوى أن يقولوا إنّني لكِ عاشقُ | وماذا عسى الواشونَ أنْ يتحدثوا |
عليّ وإن لم تَصْفُ منك الخلائقُ | نعم صدقَ الواشونَ أنتِ كريمةٌ |
Ǧamīl Buṯayna
(zm. 701)
Przypłynęła do mnie Buthajny zjawa nocą
z oddali; stęskniona za mną, rozmiłowana.
Wędrowała z Tila al-Hidżri aż dotarła
do mnie, do Aszaronów i Ghafików rodu.
Z jej wonią jakby piżma zapach się połączył;
sączy się z jej rękawów, bije od jej ramion.
Ulatuje, gdy ona z łoża swego wstaje,
nęci tego, kto w jej niewinności objęciach.
Odejście z Tajmy bólem było i zgryzotą,
tęsknotą, z którą przenigdy rozstać się nie da.
Wszak wielbiciela swego ona nie hołubi;
za dewizę ma cnotę – taka jej natura.
O czymże to oszczercy opowiadać będą,
jeśli nie o tym, iżem oblubieńcem twoim.
Prawda to, co oszczercy mówią, żeś ty szczodra
dla mnie, chociaż nie od wszystkich żeś przywar wolna.
Jego prawdziwe imię to Dżamil Ibn Maᶜmar (جَميل بن مَعْمَر) – poeta z plemienia ᶜUḏra znanego z zamiłowania do poezji opiewającej miłość czystą. Zakochał się w pannie imieniem Buṯayna (بُثَيْنة). Gdy jej ojciec nie zgodził się na małżeństwo, wydając ją za innego, odszedł dręczony zgryzotą. Błąkając się po świecie tworzył wiersze miłosne przepełnione tęsknotą za ukochaną..
أبو نُواس
(١)
من شَرابِ الزَّرَجونِ | اسْقِنـــي يـا ابنَ أُذَيــنِ |
جِنَّـــةً غَيرَ جَنـــونِ | اسقِني حتى تَرى بي |
ناظِراً رَيْبِ المَنونِ | قهـــوةً عُمِّيَ عَنـــها |
هيَ في رِقّــةِ ديني | عُتِّقَتْ في الدّنّ حتى |
فوْقَهــا مثلَ العيــونِ | ثــمَّ شُجَّـتْ فـأدارَتْ |
لم تُحَجَّرْ بِجُفـــونِ | حَدَقـاً تَرْنـــو إلَينـــا |
كلَّ إبّــــانٍ وحيـــنِ | ذَهَبـــاً يُثْمِـــرُ دُرّاً |
حلّــةٌ مِــن يـاسمينِ | بيَدَيْ ســـاقٍ علَيْـــهِ |
وَرْدَتــــا آذَرَيـــــونِ | وعلــى الأُذْنَيْنِ مِنْـــهُ |
فِ وفرْدٌ في المجونِ | غايةٌ في الشّكلِ والظّرْ |
ولَهـــا بالمــاطِـرونِ | غنّـــي يـا ابنَ أُذيـــنِ |
Abu Nuwās
(757-813)
(1)
Nalejże mi, synu Uzajna,
napoju złocistego nieco!
Nalewaj mi póki nie ujrzysz,
żem w obłędzie nieskrywanym
Od wina tego ociemniałość
oczu na losu nieuchronność.
Dojrzewało w stągwiach glinianych
aż mej rozpusty godne się stało.
Gdy zaś je wodą zakropiono,
jakby się oko nań rozlało,
Spoziera ku nam przenikliwie,
powieką za nic nie chce ruszyć.
Złoto perłami się okrywa
o każdym czasie, w każdej chwili.
Ujęte dłońmi karczmarzyka,
co w szatę z jaśminu odziany,
Z kwieciem nagietka upiętym
za jednym uchem i za drugim,
Lekkością i wdziękiem góruje,
maestrem będąc błazenady.
Wyśpiewaj mi, synu Uzajna,
pieśń, co Al-Matyrony sławi.
Poeta wczesnego okresu abbasydzkiego, nadworny bard i trefniś kalifa Haruna ar-Raszida. Znany z hulaszczego życia, bywalec suto zakrapianych winem biesiad wśród muzykantów i pieśniarek. Zasłynął zwłaszcza wierszami sławiącymi wino (ḫamriyyāt – خًمْرِيّات) i polowania (ṭardiyyāt – طَرْدِيّات).
(٢)
كلّ قَطامِيّ بعيدِ المَطْرَحِ | لا صَيْدَ إلى بالصُّقورِ اللُّمّحِ |
لم تَغْذُهُ باللّبَنِ المُضَيَّحِ | يجلو حِجاجَيْ مقلةٍ لم تجرَحِ |
إلا بإشرافِ الجِبالِ الطُّمّحِ | أَمَّ ولم يولَدْ بسهلِ الأبطحِ |
أَبْرَشُ ما بَيْنَ القَرا والمذبَحِ | أحصُّ أطراف القُدامى وَحوَحِ |
يُنحى لها بعد الطماحِ الأَطمحِ | يلْوي بخزّان الصّحارى الجُمّحِ |
ومِنسَرٍ أَقنى كأَنْفِ المِجدحِ | يسلكُهـــــا بنيـــزكٍ مُـذَرَّحِ |
ومِِتْيَحــــاتٌ للّحــاقِ مُتْيحِ | وهيَ رَواقٍ بالبساطِ الأفيحِ |
وقبلَ أَوْبِ العازِبِ المروِّحِ | فاصْطادَ قبل التعبِ المُبرِّحِ |
ما بينَ مذبوحٍ وما لم يُذبَحِ | خمسينَ مثلَ العَنَزِ المشدَّحِ |
(2)
Jak na łowy, to z bystrookimi sokoły;
każdy żarłoczny, o wzroku dalekosiężnym.
Brew wydatna, oczy jeszcze nie chwytne;
rozwodnionym mlekiem go nie karmiłeś.
Nie na równinach go matka zrodziła,
jeno na gór niebosiężnych wierzchołkach.
Lotki ma zwarte, rzadkim puchem kryte,
barwnie upstrzony od grzbietu po szyję.
Chyżego królika migiem pochwyci,
spadając raptem z podniebnego lotu,
Brzeszczotem go przekłuwając zatrutym
i dziobem jak mątwi zęby wygiętym.
Krążą wysoko hen na firmamencie
gotowe w pościg błyskawicą ruszyć.
U kresu łowów, zanim sił zabraknie
powracającym z daleka o zmroku,
Pięćdziesiąt jakoby koźlątek tłustych;
te już ubite, tamte jeszcze żywe.
(٣)
أحْسَنَ من طاوُوسِ قصْرِ المهْدي | أنْعَتُ ديـكاً من دُيُـوكِ الهِنْــدِ |
تـرى الدّجَــاجَ حَـوْلَهُ كـالْجُنْدِ | أشـجَعَ من عَـادي عــرين الأُسـدِ |
لَـهُ سِقَــاعٌ كَــدَويّ الرّعْدِ | يُقْعِـيـنَ مـنـهُ خِـيـفَة ً لـلـسَّـفْـدِ |
يَـقْهَرُ مـا نـاقـرهُ بـالنّــقـْـــدِ | مـِــنْقَـارُهُ كـالـمِـعْوَلِ المُـحَـدِّ |
ذو هَـــامَةٍ وعُنُقٍ كـالوَرْدِ | عـيْـنـاهُ مـنـهُ في القـَــفَــا والخَــدِّ |
ظاهِرُهَا زِفٌّ شديدُ الوَقْدِ | وجِلْدَة ٍ تُشْبِهُ وَشْيَ البُرْدِ |
مُضَـمَّـرُ الخَـلْـقِ عـميــمُ القَــدَ | كأنّهُ الْهُدّابُ في الفِرنْدِ |
محدودبُ الظّـهْـرِ كــريمُ الجَــدّ | لَهُ اعـتــدالٌ وانتـصــابُ قَدّ |
ثمّ وظيفان لهُ من بَعْدِ | مُفَحَّــجُ الرِّجْـلَـيْـنِ عنــدَ النَّـجـْدِ |
كأنّمَــا كفّـــاهُ عِنْدَ الوَخْــدِ | وَشَـوْكَتَـــانِ خُصّتَـــا بالْحَـدّ |
فالقِــرْنُ دوْمـــاً عنده يُعَدّي | في خَــطْـوِهِ كــالمـسكِ المــرتَدّ |
بالجَمْزِ والقفْـزِ وصـفْـقِ الجِـلْـدِ | كمْ طـائـرٍ أرْدَى وكـمْ سَـيُـرْدي |
كمــا يُسَــدّي الحائِــكُ المسَــدّي | كـدّا لهُ بـالـخَـطْـرِ أيّ كَـــدّ |
والوثب منه مثلُ وَثب الفَهْدِ | إنْ وقف الدّيكُ ثَنى بالشّدّ |
فـالحمْدُ لله ولـــيّ الْحَمْـــدِ | ليْسَ لهُ من غَلَبٍ من بُدّ |
(3)
Powiem wam teraz o jednym kogucie,
co piękniejszy niż paw w Mahdiego zamku
Dzielny jak ten kto lwa w jaskini nęka.
Wokół niego kokoszek armia stąpa,
co rusz na jedną to na drugą wskoczy.
Pianie jego niczym pioruna grzmoty,
dziób jego jakoby oskard szpiczasty –
gdy nim uderza, nic mu się nie oprze.
Oczy ma z przodu i z tyłu zarazem,
szyja i głowa do róży podobne.
Pierze jak szata suto haftowana,
po wierzchu puszkiem błyszczącym pokryte
jak frędzle, co szablę przyozdabiają.
Postura potężna, kształt harmonijny,
sylwetka zgrabna, korpus wyprężony,
grzbiet lekko zgięty, szlachetna uroda.
Nogi rozwarte, gdy się na nich wspina,
a ich podporą dwie smukłe golenie.
Ostrogi jego dobrze zaostrzone
jakby to były podkowy, gdy pędzi
lub bransolety brzęczące, gdy kroczy.
Rywalowi on nigdy nie przepuści;
ileż ptaków obił, ile obije,
wierzgając, skacząc, łomocząc skrzydłami.
Szasta i macha to w dół, to znów w górę
jak ręce tkaczki na krosna osnowie.
Gdy kogut stanie, po dwakroć roślejszy,
skok jego do skoku rysia podobny.
Nie ma takiego, co mu sprostać może,
chwała więc Bogu, co chwały jest panem!
(٤)
فأَوْرَثَ في أنامِلِهِ ارْتِعادا | ونَدْمـــانٍ تَرادَفَهُ خُمارٌ |
تَكُنْ يُسْراهُ لِلْيُمْنى عِمادا | لَيْسَ بِمُسْتَقِلِّ الكَاْسِ ما لمً |
بها منها تَزَيَّدَ فاسْتَعادا | رَفَعْتُ لَهُ يَدي وَهْناً بِكَأْسٍ |
تُوَقِّرُني فإنَّ بِيَ ازْدِيادا | وقال أَلَسْتَ مُتْتِعَها بِأُخْرى |
على أَنّي سأَجْعَلُها جِيادا | فقُلْتُ بَلــى وبِأُخْرَيـــاتٍ |
إذا ما زِدْتُهُ منها اسْتَزادا | فذلك دَأْبُه ليلي ودَأْبي |
وَسَّدَ عند ذلك أمْ وِسادا | إلى أنْ خَرَّ ما يدري أَأَرْضاً |
(4)
Do pijaczyny kac na dobre przywarł
i palców drżenie mu w spadku zostawił.
Przeto kielicha utrzymać nie może,
jeśli lewicą prawicy nie wesprze.
Wzniosłem ku niemu kielich wątłą dłonią,
a gdy się nim pokrzepił w lot otrzeźwiał
I pyta: „A może byś tak raz jeszcze
uraczył mnie, bo pragnienie mam wielkie?”
Rzekłem: „Owszem, nie raz, a razy wiele
i tak się postaram, że będzie pysznie”.
Taki to już jest jego i mój nałóg,
że gdy mu doleję, chce jeszcze więcej.
Aż w końcu pada i wszystko mu jedno,
czy na pierzynę, czy na gołą ziemię.
أبو العَتاهِية
(١)
وقَرَأنَـــا جُلَّ آيــاتِ الكُتُبْ | قد سَمِعنــا الوَعظَ لـوْ يَنفَعُنــا |
ولهَـا ميقـــاتُ يَـوْمٍ قد وَجَبْ | كُلُّ نَفسٍ سَتُــوافي سََعْيَهـــا |
حَتَمَ اللّهُ عَلَينا وكَتَبْ | جَفّتِ الأقلامُ من قَبلُ بما |
رَجعَ الدّهرُ علَيهم فانقَلَبْ | كمْ رَأيْنا مِنْ مُلوكٍ سادَةٍ |
فاسْتَقَرّ المُلكُ فيهم ورَسَبْ | وعَبيدٍ خُوّلُوا ساداتِهمْ |
لَيتَهُ لم يَكُ بالأمسِ ذَهَبْ | لا تَقُولَنّ لشيءٍ قد مَضَى |
كلُّ يوْمٍ لَكَ فيهِ مُضطَرَبْ | واقنَعِ اليَوْمَ ودَعْ هَمَّ غَدٍ |
يَنفَعُ المَرْءَ منَ المَوْتِ الهَرَبْ | يَهرُبُ المَرْءُ منَ المَوْتِ وهلْ |
كُرَبَ الموْتِ فللموْتِ كُرَبْ | كُلُّ نَفْسٍ سَتُقاسي مَرَةً |
عجَباً من سهوِكم كلَّ العجبْ | أيّها ذا الناسُ ما حَلّ بكُمْ |
ثمّ قَبرٌ ونُزُولٌ وجَلَبْ | وسَقامٌ ثمّ مَوْتٌ نازِلٌ |
ومَوازينٌ ونارٌ تَلتَهِبْ | وحِسابٌ وكتابٌ حافِظٌ |
فإلى خِزْيٍ طَويلٍ ونَصَبْ | وصِراطٌ مَن يَقَعْ عن حَدِّهِ |
لا لَعَمْرُ اللّهِ ما ذا بِلَعِبْ | حَسْبيَ اللّهُ إلَهاً عادِلاً |
Abū al-ᶜAtāhiya
(757-813)
Posłuchałbym kazań, gdyby mi co dały,
przeczytałbym wszystkie świętych ksiąg wersety.
Każda istota swojej wędrówki dopełni,
nieodwołalnie ustalony jej termin.
Inkaust w piórach już wysechł - wszakże Bóg sam
wyroki swe wydał i wszystko zapisał.
Iluż to widzieliśmy królów i władców,
co się los od nich odwrócił i odmienił!
Iluż niewolników przez panów puszczonych
do majątku doszło i go pomnożyło!
Nie mówże mi przeto o tym, co minęło:
„Niechby się nie stało, to co wczoraj było”.
Ciesz się tym co dzisiaj, troski jutra porzuć,
bo każdy z dni twoich nową troskę kryje.
Człowiek bez ustanku przed śmiercią umyka,
lecz czy ta ucieczka korzyść mu przyniesie?
Każde stworzenie zakosztuje raz jeden
udręki śmierci, bo też śmierć to udręka.
Hejże, wy tam ludzie! Cóż was omotało?
Dziw to jest nad dziwy! Skąd w was ta niebaczność?
Przecie tu choroby, potem śmierć dopada,
dalej grób i pogrzeb, i lamentów wrzawa.
A potem Dzień Sądu i księga uczynków,
potem dusz ważenie, ogień gorejący
I dróżka niż włos węższa, a kto z niej spadnie,
ten na potępienie wieczne i katusze.
Ufność moja w Bogu, że On sprawiedliwy.
Boże Wiekuisty, toż to nie są igry!
Młodość upływała mu na beztroskich swawolach, hulankach i błazenadach przy winie z gromadą zniewieściałych kompanów, w towarzystwie karczemnych dziewek i pieśniarek. Za sprawą słynnego wówczas muzyka i pieśniarza Ibrahima al-Mawsiliego dołączył do Abu Nuwasa i innych nadwornych poetów kalifatu Al-Mahdiego i Haruna ar-Raszida. Po pięćdziesiątce niemal z dnia na dzień uległ wewnętrzenj przemianie – z lekkoducha i hulaki przeistoczył się w ascetę. Zerwał też z dotychczas uprawianą poezją. Odtąd jego twórczość zdominowała zaduma nad przemijaniem, marnością ziemskiej egzystencji i nieuchronnością śmierci. Zostawił po sobie kilkaset wierszy o takiej właśnie tematyce.
(٢)
لَيْسَ فيـــــها لِمُقيـــمٍ قَــــرارُ | إنَّ داراً نَحْنُ فيها لَدارُ |
ذَهَبَ اللَيْلُ بِهِـمْ وَالنَهـــارُ | كَمْ وَكَمْ قَدْ حَلَّها مِنْ أُناسٍ |
فَاسْتَراحـــوا ســاعةً ثُمَّ ســـاروا | فَهُمُ الرَكْبُ أَصابوا مُناخاً |
قَدُمَ العَهْدُ وَشَطَّ المَزارُ | وَهُمُ الأحْبابُ كانوا وَلَكِنْ |
لَيْتَ شِعْري كَيْفَ هُمْ حَيْثُ صاروا | عَمِيَتْ أخْبارُهُمْ مُذْ تَوَلَّوْا |
ما ثَوَوْا فيها وأنْ لا يُزاروا | أَبَتِ الأجْداثُ ألاّ يَزوروا |
وَدِيـــارٍ هِــيَ مِنْهُمْ قِفـــــارُ | وَلَكَمْ قَدْ عَطَّلوا مِنْ عِراضٍ |
يَذْهَبُ الناسُ وَتَخْلو الدِيارُ | وَكَذا الدُنْيا على ما رَأيْنا |
وَلَـــهُ فـي كُلِّ يَـوْمٍ عِثــــارُ | أَيَّ يَوْمٍ تَأمَنُ الدَهْرَ فيهِ |
وَهْـوَ يُدْنيــهِ إلَيْــهِ الفِــرارُ | كَيْفَ ما فَرَّ مِن المَوْتِ حَيّ |
هُـوَ فــي أَيْديهمِ مُسْتَعــــــارُ | إنّما الدُنْيا بَلاغٌ لِقَوْمٍ |
بُدَّ يَوْمــاً أنْ يُـرَدَّ المُعــــارُ | فاعْلَمَنْ واسْتَيْقِنَنْ أنَّهُ لا |
(2)
Dom, w którym jesteśmy takim jest domem,
gdzie na stałe nie podobna zabawić.
Iluż, iluż przebywało tu ludzi!
Zabierała ich noc, zabierał ich dzień.
To jeźdźcy, co tu na postój dotarli,
chwilę odpoczęli i odjechali.
Ci, co to przyjaciółmi byli; ale
późno już było, czas odwiedzin minął.
Odkąd odeszli, wieść o nich zginęła;
gdybyż wiedzieć, co u nich, dokąd zaszli...
Los sprawił, że nie odwiedzą już miejsca,
gdzie spoczęli, i nikt ich nie odwiedzi.
Iluż to porzuciło swoje domostwa
i pola, które pustką teraz świecą!
Taki to już widać jest ziemski padół;
odchodzą ludzie, pustoszeją domy.
W jakim dniu można losowi zaufać?
Wszakże on co dzień się o coś potyka.
Jakże przed śmiercią, kto żyw umknąć zdoła,
skoro ucieczka go ku niej przybliża?
Życie takie ludziom przesłanie głosi,
że w ręce ich kredyt został włożony.
Niechże więc wiedzą to i pewność mają,
że kredyt ów kiedyś przyjdzie im spłacić.
(٣)
تَأكُلُـــهُ في زاوِيَـــهْ | رغيفُ خُبْـزٍ يــابِسٍ |
تَشرَبُهُ مِنْ صافِيَهْ | وكُـــوزُ مـاءٍ بـارِدٍ |
نَفسُــكَ فيـها خـالِيَهْ | وَغُرْفــــةٌ ضَيِّقــــةٌ |
عنِ الوَرَى في ناحِيَهْ | أوْ مَسجِدٌ بمَعزِلٍ |
مُسْتَنِــداً بســـارِيَهْ | تَدْرُسُ فيـــهِ دَفْتَــراً |
مِنَ القُرونِ الخالِيَهْ | مُعْتَبِراً بمَنْ مَضَى |
فَيْءِ القُصُورِ العالِيَهْ | خَيرٌ مِنَ السّاعاتِ في |
تُصْلَــى بنـارٍ حــامِيَهْ | تُعْقِبُهـــــا عُقُوبـــــةٌ |
مُخْبِـــرةٌ بِحــــالِيَهْ | فَهَــــذِهِ وَصِيّتــــي |
تِلكَ لَعَمري كافيَهْ | طُوبَى لمَنْ يَسْمَعُها |
يُدعَى أبا العَتاهِيَهْ | فاسمَعْ لنُصْحِ مُشفِقٍ |
(3)
Suchy bochenek chleba
zjadasz samotnie w kącie.
Kubek schłodzonej wody
z czystej krynicy pijesz.
Izdebka mała, ciasna,
gdzie dusza twa swobodna.
Meczecik na zaciszu
w odludnej okolicy.
Z kajetu w nim się uczysz
plecami o słup wsparty,
O tych, co już odeszli
w dawno minionych wiekach.
Lepsze to niż godziny
w cieniu wielkich pałaców,
A potem kara wieczna
w parzącym ognia żarze.
Taki to mój testament
dla tych, co tu i teraz:
Błogosławieni, którzy
słyszą – to im wystarczy.
Słysz więc rad tego, co się
zwie Abū l-ᶜAtāhiya.