Na początek garść poezji staroarabskiej

Najdawniejsza poezja arabska to liryka w pełnym tego słowa znaczeniu. Swoje utwory autorzy najprawdopodobniej wyśpiewywali albo raczej śpiewnie recytowali, być może nawet przy akompaniamencie jakiegoś prostego instrumentu strunowego, typu rababa (ربابة), tak jak to jeszcze i dzisiaj czynią poeci beduińscy. Średniowieczne źródła wspominają, że podczas recytacji poeci przedislamscy mieli zwyczaj wymachiwać do rytmu kijami.

Najstarsza zachowana w piśmie poezja arabska to utwory pod względem języka i formy w pełni ukształtowane. Nie zawierają one praktycznie nic, co pozwalałoby prześledzić wcześniejszą drogę ewolucyjną, jaką klasyczny wiersz niewątpliwie musiał przejść. Brak w nich przykładów etapów pośrednich. Twórczość ta – która jeszcze w pierwszym wieku islamu istniała wyłącznie w przekazie ustnym – wraz z bujnym rozkwitem piśmiennictwa arabskiego na przestrzeni ósmego i dziewiątego stulecia „materializuje się” i popularyzuje w tempie niemal lawinowym, przelewana na papirus, pergamin i papier. Jej gromadzeniem i dokumentowaniem zajmują się wytrawni antologiści. Niektórzy z nich w poszukiwaniu autentycznej poezji arabskiej wyruszają na pustynne szlaki, przepytując lokalnych rapsodów i bardów, spisując zasłyszane wieści o życiu i plemiennych powiązaniach mniej lub bardziej znanych poetów minionej i współczesnej im epoki. Owocem ich pracy stają się bogate zbiory wierszy. Przez całe wieki poezja okresu przedmuzułmańskiego uważana była za fundament arabskiej literatury. Na długie stulecia wytyczyła poetyckie standardy i po dziś dzień uważana jest za skarbnicę języka i kultury arabskiej.

Na początku, aż po okres wczesnego islamu, poezja arabska miała w przeważającej mierze koloryt beduiński. Dominowały w niej sceny z życia koczowniczego – karawany jucznych wielbłądów, obozowiska, pustynna przyroda i krajobrazy, polowania, międzyplemienne spory, potyczki i wojny, opisy męstwa i waleczności. Beduinem był też podmiot liryczny. Pogrążony w zadumie nad śladami po obozowisku samotny jeździec albo łowca, znoszący mężnie piekło pustynnego skwaru. Napiętnowany przez własne plemię wagabunda albo hulaka goniący za uciechami i poklaskiem na dworach możnych. Zapalczywiec gotów dla honoru zabić albo prawiący morały wędrowny mędrzec. Wszystko to oczywiście znajdowało odbicie w warstwie językowej; w słownictwie, doborze porównań i metaforyce.

Wraz z terytorialną ekspansją Arabów i zmieniającymi się warunkami ich bytowania oraz w miarę przejmowania, zwłaszcza przez arabskie elity społeczne, elementów kultury i stylu życia podbijanych narodów, język poetycki ewoluował. W sposób zauważalny wzbogaceniu uległa szczególnie jego warstwa leksykalno-znaczeniowa. W miejsce surowych, pustynnych obrazów pojawiać się zaczęły barwne opisy pałaców, kwitnących ogrodów, bogactwa książęcych dworów, bujnej fauny i flory. Zmieniały się też preferencje wersyfikacyjne. Poeci chętniej sięgali po formy krótsze, zarówno na poziomie budowy metrycznej jak i rozmiaru wiersza, co nadawało utworowi lekkości. Nie oznaczało to jednak całkowitego zerwania z dotychczas uprawianą poetyką. Nostalgia za tym co dawne i piękne jeszcze nieraz miała się odradzać w różnym kształcie i nasileniu.

Pod względem formy klasyczny wiersz arabski odznacza się rygorystyczną budową. Jest monorymiczny, czyli wszystkie wersy kończą się tym samym rymem. Pnadto podobnie jak antyczny wiersz grecki opiera się na powtarzalności analogicznych odcinków sylab długich i krótkich (tzw. stóp wierszowych) w wersach. Każdy wers jest rytmicznie dwudzielny, czyli składa się z dwu równoważnych półwersów. Co ciekawe, półwersy zapisywane są zwyczajowo w pewnym oddaleniu od siebie i wyrównywane do lewej, tworząc charakterystyczny układ dwóch kolumn tekstowych.

W tłumaczeniu polskim zastosowany został wiersz sylabiczny. Półwersy zapisano w oddzielnych linijkach. Monorym – praktycznie nieobecny w polskim wierszu – został natomiast zastąpiony wierszem białym.

Wybór wierszy

Kliknięcie w znak strzałki otwiera okienko z tłumaczeniem polskim.
Kliknięcie w znak pytajnika otwiera okienko z objaśnieniami.

  • قَيْدُ الأَوابِدِ – idiom złożony z dwóch rzeczowników: قَيْدُ – oznaczającego pęta, więzy oraz أَوابِدِ – oznaczającego dzikie zwierzęta i stanowiącego przydawkę dopełniaczową w tym wyrażeniu. Całość podkreśla szybkość wierzchowca podczas polowania – w pościgu dopada zwierzynę i dotrzymuje jej biegu tak, jakby chwytał ją w pęta.
  • مِكَرّ مِفَرّ مُقْبِل مُدْبِر مَعاً (mikárrun mifárrun múqbilun múdbirun máᶜan) – naśladujące tętent konia onomatopeja i rozkład akcentów wyrazowych.
  • مَداكُ العَروسِ – dosł. kamień, na którym panna młoda uciera składniki do wyrabiania pachnideł.
  • صَلايةُ حَنْظَل – gładki, płaski kamień, na którym rozgniata się kolokwintę.

اِمْرؤ القيس


بِمُنجَــرِدٍ قَيـــــدِ الأَوابِــــدِ هَيكَــلِ وَقَد أَغتَدي وَالطَيرُ في وُكُناتِها
كَجُلمودِ صَخرٍ حَطَّهُ السَيلُ مِن عَلِ مِكَــرّ مِفَــرّ مُقبِلٍ مُدبِرٍ مَعـاً
كَمــا زَلَّــتِ الصَفـــواءُ بِالمُتَنَزَّلِ كُمَيتٍ يَزِلُّ اللِبدُ عَن حالِ مَتنِهِ
إذا جـاش فيـــه حميُه غَلــيُ مِرْجلِ على الذَّبلِ جيَّاش كأن اهتزامهُ
أثـــرنَ غبـــاراً بالكديد المُرَكَّلِ مسحٍّ إذا ما السابحاتُ على الونى
وَيُلْوي بأثْوابِ العَنيفِ المُثقَّلِ يَزِلُّ الغلامُ الخفُّ على صهواته
تَتــابُعُ كَفَّيْــهِ بخَيْطٍ مُوَصَّــلِ دَريـرٍ كَخُذْروفِ الوَليدِ أمَــرّهُ
وإرْخاءُ سَرْحانٍ وَتَقْريبُ تَتْفُلِ لهُ أيطلا ظَبْيٍ وَساقا نَعامةٍ
بِضافٍ فُوَيْق الأَرْضِ لَيْسَ بأَعْزَلِ ضَليعٍ إذا اسْتَدْرَرْتَهُ سَدَّ فَرْجَهُ
مَداكَ عَروسٍ أوْ صَلايةَ حَنْظَلِ كأنَّ على المتْنَيْنِ مِنْهُ إذا انْتَحى
عُصارةُ حِنّاءٍ بشَيْبٍ مُرْجّلِ كأنَّ دماءَ الهادياتِ بنحره
  • ألأنْدَرين – dziś stanowisko archeologiczne ok. 80 km na północny wschód od miasta Hama w Syrii. W czasach ᶜAmra Ibn Kulṯūma bizantyjska Androna, miejscowość znana w całym regionie z licznych winnic i produkcji wyjątkowej jakości win.
  • مُشَعْشَعةً – dosł. rozrzedzone wodą. Arabowie, podobnie jak starożytni Grecy, zwykli pić wino rozcieńczone wodą.
  • تَجُورُ بِذي اللُبانةِ عنْ هَواهُ – dosł. odwodzi zachłannego od jego zachcianek.
  • قاصِرِين – niezidentyfikowana miejscowość.
  • مَنِيّة (l.mn. مَنايا) – oznacza tu śmierć, ale pierwotny sens to nieuchronne przeznaczenie.

عَمْرو بن كُلْثوم


وَلا تُبْقي خُمُورَ الأَنْدَرينا ألا هُبِّي بصَحْنِك فَاصْبحينا
إذا ما المـاءُ خــالَطَها سَخينا مُشَعْشَعةً كَأَنَّ الحُصَّ فيها
إذا مـا ذاقَهــا حَتّى يلينـــا تَجُورُ بِذي اللُبانةِ عنْ هَواهُ
عَلَيْـهِ لمـالِهِ فيهـا مُهينــــا تَرى اللَّحزَ الشَحيحَ إذا أُمرَّتْ
وكانَ الكَأْسُ مَجْراها اليَمينا صَبَنْتِ الكأْس عَنّا أُمَّ عَمْرٍو
بِصاحِبِكِ الَّذي لا تُصْبحينا وَما شَرّ الثلاثةِ أمَّ عَمْرٍو
وَأُخْرى في دِمَشْقَ وَقاصِرِينا وَكَأْس قَدْ شَرِبْتُ بِبَعَلْبَكٍ
مُقَدَّرةً لَنــا وَمُقَدَّرِينــــــا وَإنّا سَوْفَ تُدْرِكنا المَنايا
  • غَوْل i رِجام – nazwy wzgórz, dziś to najprawdopodobniej pasmo Hurmūl (هرمول) ok. 450 km na zachód od Rijadu.
  • الريّان – dawna nazwa doliny w tym samym rejonie Półwyspu Arabskiego.
  • مِرْباع (l.mn. مَرابيعُ) – pierwszy wiosenny deszcz. W połączeniu z نُجوم (l.mn. od نَجْم – gwiazda) daje efekt metaforyczny
  • أَيْهَقان – stulisz albo rokietta (roślina z rodziny kapustowatych).
  • جَلْهة – tu w dopełniaczu liczby podwójnej جَهْلَتَيْنِ – dwa brzegi doliny (wadi – ar. وادي).
  • زُبُر – l.mn. of زَبور – dosł. księgi psalmów Dawida.
  • نُؤْي – rowek wokół namiotu lub domostwa odprowadzający wodę deszczową.
  • ثُمام – rosplenica, rodzaj prosa.

لَبيد بن رَبيعة العامِرِيّ


بِمِنَىً تَأَبَّـدَ غَوْلُهَا فَرِجَامُهَـا عَفَتِ الدِّيَارُ مَحَلُّهَا فَمُقَامُهَا
خَلَقَاً كَمَا ضَمِنَ الوُحِيَّ سِلامُهَا فَمَدَافِعُ الرَّيَّانِ عُرِّيَ رَسْمُهَـا
حِجَجٌ خَلَوْنَ حَلالُهَا وَحَرَامُهَا دِمَنٌ تَجَرَّمَ بَعْدَ عَهْدِ أَنِيسِهَا
وَدْقُ الرَّوَاعِدِ جَوْدُهَا فَرِهَامُهَا رُزِقَتْ مَرَابِيْعَ النُّجُومِ وَصَابَهَا
وَعَشِيَّةٍ مُتَجَـاوِبٍ إِرْزَامُهَا مِنْ كُلِّ سَارِيَةٍ وَغَادٍ مُدْجِنٍ
بِالجَلْهَتَيْـنِ ظِبَاؤُهَا وَنَعَامُهَـا فَعَلا فُرُوعُ الأَيْهُقَانِ وأَطْفَلَتْ
عُوذَاً تَأَجَّلُ بِالفَضَـاءِ بِهَامُهَا وَالعِيْـنُ سَاكِنَةٌ عَلَى أَطْلائِهَا
زُبُرٌ تُجِدُّ مُتُونَهَا أَقْلامُـهَا وَجَلا السُّيُولُ عَنْ الطُّلُولِ كَأَنَّهَا
كِفَفَاً تَعَرَّضَ فَوْقَهُنَّ وِشَامُهَا أوْ رَجْعُ وَاشِمَةٍ أسِفَّ نَؤورُهَا
صُمَّاً خَوَالِدَ مَا يَبينُ كَلامُهَا فَوَقَفْتُ أَسْأَلُهَا وَكَيْفَ سُؤَالُنَا
مِنْهَا وَغُودِرَ نُؤْيُهَا وَثُمَامُهَا عَرِيَتْ وَكَانَ بِهَا الجَمِيْعُ فَأَبْكَرُوا
  • جَبّانة – tu w znaczeniu pustynia.
  • مُتَشَهِّد – dosł. zbierający miód (od شَهْد – miód przed oddzieleniem go od wosku).
  • مُلَثِّماً – dosł. całując (od لَثَّمَ).
  • رُضاب – ślina.

عُمَر بن أبي رَبيعة


على الرملِ من جبّانةٍ لم تُوسَّدِ وَنَاهِدَةِ الثَّدْيَيْنِ قُلْتُ لَهَا اتَّكي
وإن كنتُ قد كُلِّفْتُ ما لم أُعَوَّدِ فقالت على اسمِ الله أمركَ طاعةً
لذيذَ رُضابِ المِسكِ كالمُتَشَهِّدِ فَمَا زِلْتُ في لَيْلٍ طَوِيلٍ مُلَثِّماً
فقمْ غيرَ مَطرودٍ وإن شئتَ فازْدَدِ فَلَمَا دَنا الإصْبَاحُ قَالَتْ فَضَحْتَني
وتقبيلِ فيها والحديثِ المُرَدَّدِ فما ازددتُ منها غيرَ مصّ لثاتِها
وقلتُ لعينيّ اسفَحا الدمعَ من غدِ تَزَوَّدْتُ مِنْهَا وَاتَّشَحْتُ بِمِرْطِها
وتطلُبُ شَذْراً من جُمانٍ مُبَدَّدِ فقامت تعفي بالرداءِ مكانها
  • طارِق – przychodzący nocą.
  • تِلاع الحِجْر – nazwa ówczesnej wioski nieopodal Wadi al-Qura (وادي القُرى)و rodzinnych stron Dżamila (dziś okolice Wadi al-Ula – وادي العُلا) w północno-zachodniej części Półwyspu Arabskiego.
  • الأشْعَرون i غافق – nazwy plemion.
  • تَيما – skrócona nazwa miasta تَيْماء (Tajma) na Półwysie Arabskim.

جَميل بُثَيْنة


على النّأيِ، مشتاقٌ إليّ وشائقُ ألـمّ خَيـــالٌ مــن بثينـةَ طــارقُ
إلــيّ ودونـي الأشعرونَ وغـافقُ سرتْ من تلاعِ الحجر حتى تخلصتْ
تغلُّ بـه أردانُهـــا والمرافقُ كأنَّ فتيتَ المسكِ خالطَ نشرها
ويغدُو به من حِضْنِها مَن تُعانِقُ تقومُ إذا قامتْ به من فِراشها
عليكَ معَ الشّوقِ الذي لا يفارقُ وهَجرُكَ من تَيما بَلاءٌ وشِقْوَة
بل البخلُ منها شيمةٌ والخلائقُ ألا إنها ليست تجود لذي الهوى
سوى أن يقولوا إنّني لكِ عاشقُ وماذا عسى الواشونَ أنْ يتحدثوا
عليّ وإن لم تَصْفُ منك الخلائقُ نعم صدقَ الواشونَ أنتِ كريمةٌ
  • الزَرَجون – zpożyczenie z perskiego oznaczające pierwotnie kolor złoty. W tym kontekście jest synonimem wina.
  • قَهْوة – oznacza tu wino. Jak pisał trzynastowieczny leksykograf Ibn Manẓūr: „nazwano je tak, ponieważ odbiera pijącemu chęć do jedzenia” – stąd czasownik أَقْهى o takim właśnie znaczeniu.
  • حَتّى هيَ في رِقّةِ ديني – dosł. aż stało się tak miłe, subtelne jak moja wiara.
  • الماطِرونِ – ówczesna miejscowość w pobliżu Damaszku; okolice dzisiejszego Ad-Dumajr (الضُمَيْر).

أبو نُواس

(١)


من شَرابِ الزَّرَجونِ اسْقِنـــي يـا ابنَ أُذَيــنِ
جِنَّـــةً غَيرَ جَنـــونِ اسقِني حتى تَرى بي
ناظِراً رَيْبِ المَنونِ قهـــوةً عُمِّيَ عَنـــها
هيَ في رِقّــةِ ديني عُتِّقَتْ في الدّنّ حتى
فوْقَهــا مثلَ العيــونِ ثــمَّ شُجَّـتْ فـأدارَتْ
لم تُحَجَّرْ بِجُفـــونِ حَدَقـاً تَرْنـــو إلَينـــا
كلَّ إبّــــانٍ وحيـــنِ ذَهَبـــاً يُثْمِـــرُ دُرّاً
حلّــةٌ مِــن يـاسمينِ بيَدَيْ ســـاقٍ علَيْـــهِ
وَرْدَتــــا آذَرَيـــــونِ وعلــى الأُذْنَيْنِ مِنْـــهُ
فِ وفرْدٌ في المجونِ غايةٌ في الشّكلِ والظّرْ
ولَهـــا بالمــاطِـرونِ غنّـــي يـا ابنَ أُذيـــنِ
  • قَطامِيّ – sokół o wyostrzonym, dalekosiężnym wzroku.
  • أَحَصُّ – o delikatnym upierzeniu.
  • وَحْوَح – tu: zwarty, zbity, gęsty.
  • أَبْرَشُ – cętkowany.
  • قرا – grzbiet.
  • مَذْبَح – szyja.
  • نَيْزَك – tu: krótka dzida.
  • مُذَرَّح – zatruty.
  • مِجْدَح – mątew, mątewka (drewniane mieszadło).
  • البِساط الأَفْيَح – dosł. obszerny dywan, co jest metaforą sklepienia niebieskiego.
  • مَشَدَّح – tłusty, gruby.

(٢)


كلّ قَطامِيّ بعيدِ المَطْرَحِ لا صَيْدَ إلى بالصُّقورِ اللُّمّحِ
لم تَغْذُهُ باللّبَنِ المُضَيَّحِ يجلو حِجاجَيْ مقلةٍ لم تجرَحِ
إلا بإشرافِ الجِبالِ الطُّمّحِ أَمَّ ولم يولَدْ بسهلِ الأبطحِ
أَبْرَشُ ما بَيْنَ القَرا والمذبَحِ أحصُّ أطراف القُدامى وَحوَحِ
يُنحى لها بعد الطماحِ الأَطمحِ يلْوي بخزّان الصّحارى الجُمّحِ
ومِنسَرٍ أَقنى كأَنْفِ المِجدحِ يسلكُهـــــا بنيـــزكٍ مُـذَرَّحِ
ومِِتْيَحــــاتٌ للّحــاقِ مُتْيحِ وهيَ رَواقٍ بالبساطِ الأفيحِ
وقبلَ أَوْبِ العازِبِ المروِّحِ فاصْطادَ قبل التعبِ المُبرِّحِ
ما بينَ مذبوحٍ وما لم يُذبَحِ خمسينَ مثلَ العَنَزِ المشدَّحِ
  • المَهْدي – Al-Mahdi, trzeci kalif abbasydzki (zm. 785).
  • فِرِنْد – miecz, szabla (zpożyczenie z perskiego).
  • مَسَك – bransoletka.
  • شُغل شاغِل – znaczy też: absorbujące zajęcie, pochłaniająca praca, permanentne zajęcie.
  • غازوزة – woda gazowana (od غاز – gaz).

(٣)


أحْسَنَ من طاوُوسِ قصْرِ المهْدي أنْعَتُ ديـكاً من دُيُـوكِ الهِنْــدِ
تـرى الدّجَــاجَ حَـوْلَهُ كـالْجُنْدِ أشـجَعَ من عَـادي عــرين الأُسـدِ
لَـهُ سِقَــاعٌ كَــدَويّ الرّعْدِ يُقْعِـيـنَ مـنـهُ خِـيـفَة ً لـلـسَّـفْـدِ
يَـقْهَرُ مـا نـاقـرهُ بـالنّــقـْـــدِ مـِــنْقَـارُهُ كـالـمِـعْوَلِ المُـحَـدِّ
ذو هَـــامَةٍ وعُنُقٍ كـالوَرْدِ عـيْـنـاهُ مـنـهُ في القـَــفَــا والخَــدِّ
ظاهِرُهَا زِفٌّ شديدُ الوَقْدِ وجِلْدَة ٍ تُشْبِهُ وَشْيَ البُرْدِ
مُضَـمَّـرُ الخَـلْـقِ عـميــمُ القَــدَ كأنّهُ الْهُدّابُ في الفِرنْدِ
محدودبُ الظّـهْـرِ كــريمُ الجَــدّ لَهُ اعـتــدالٌ وانتـصــابُ قَدّ
ثمّ وظيفان لهُ من بَعْدِ مُفَحَّــجُ الرِّجْـلَـيْـنِ عنــدَ النَّـجـْدِ
كأنّمَــا كفّـــاهُ عِنْدَ الوَخْــدِ وَشَـوْكَتَـــانِ خُصّتَـــا بالْحَـدّ
فالقِــرْنُ دوْمـــاً عنده يُعَدّي في خَــطْـوِهِ كــالمـسكِ المــرتَدّ
بالجَمْزِ والقفْـزِ وصـفْـقِ الجِـلْـدِ كمْ طـائـرٍ أرْدَى وكـمْ سَـيُـرْدي
كمــا يُسَــدّي الحائِــكُ المسَــدّي كـدّا لهُ بـالـخَـطْـرِ أيّ كَـــدّ
والوثب منه مثلُ وَثب الفَهْدِ إنْ وقف الدّيكُ ثَنى بالشّدّ
فـالحمْدُ لله ولـــيّ الْحَمْـــدِ ليْسَ لهُ من غَلَبٍ من بُدّ
  • نَدْمان – tu: nałogowy pijak.
  • خُمار – kac.
  • أُنْمُلة (l.mn. أَنامِلُ) – końce palców.
  • وَقَّرَ – okazać szacunek (w domyśle przez poczęstunek).
  • دَأْب – zwyczaj, nawyk.
  • خَرَّ – paść na twarz.
  • تَوَسَّدَ – spocząć na czymś.

(٤)


فأَوْرَثَ في أنامِلِهِ ارْتِعادا ونَدْمـــانٍ تَرادَفَهُ خُمارٌ
تَكُنْ يُسْراهُ لِلْيُمْنى عِمادا لَيْسَ بِمُسْتَقِلِّ الكَاْسِ ما لمْ
بها منها تَزَيَّدَ فاسْتَعادا رَفَعْتُ لَهُ يَدي وَهْناً بِكَأْسٍ
تُوَقِّرُني فإنَّ بِيَ ازْدِيادا وقال أَلَسْتَ مُتَّبِعَها بِأُخْرى
على أَنّي سأَجْعَلُها جِيادا فقُلْتُ بَلــى وبِأُخْرَيـــاتٍ
إذا ما زِدْتُهُ منها اسْتَزادا فذلك دَأْبُه ليلي ودَأْبي
وَسَّدَ عند ذلك أمْ وِسادا إلى أنْ خَرّ ما يدري أَأَرْضاً
  • لا تَقُولَنّ – forma trybu ekspresywnego (tzw. energicus – ar. نون التَوْكيد) będąca emfatyczną odmianą trybu ściętego. Polega na dodaniu końcówki -an lub -anna do tematu czasu teraźniejszego.
  • لَمْ يَكُ – skrócona, archaiczna forma لَمْ يَكُنْ – jej występowanie ogranicza się praktycznie do klasycznego języka arabskiego, przy czym częściej spotkać ją można w poezji.
  • سَقام – choroba, dolegliwość.
  • جَلَب – krzyk, wrzask, wrzawa.
  • حِساب – sąd ostateczny.
  • كِتاب حافِظ – księga zawierająca spis uczynków zmarłego.
  • مَوازينُ (l.mn. od ميزان – waga) – nawiązanie do wagi, na której podczas sądu ostatecznego ważone mają być dobre i złe uczynki człowieka.
  • نار تَلْتَهِب – epitet piekła (dosł. płonący ogień).
  • صِراط – dosł. droga (zapożyczenie z łacińskiego strata). W eschatologii muzułmańskiej oznacza cienką jak włos ścieżkę-kładkę, po której wszyscy, zarówno wierni, jak i niewierni będą musieli przebiec nad otchłanią piekielną. Wiernym Bóg dopomoże w przejściu, niewierni natomiast spadną do piekła.
  • خِزْي – hańba, zmaza, niesława. Tu: wieczne potępienie.

أبو العَتاهِية

(١)


وقَرَأنَـــا جُلَّ آيــاتِ الكُتُبْ قد سَمِعنــا الوَعظَ لـوْ يَنفَعُنــا
ولهَـا ميقـــاتُ يَـوْمٍ قد وَجَبْ كُلُّ نَفسٍ سَتُــوافي سََعْيَهـــا
حَتَمَ اللّهُ عَلَينا وكَتَبْ جَفّتِ الأقلامُ من قَبلُ بما
رَجعَ الدّهرُ علَيهم فانقَلَبْ كمْ رَأيْنا مِنْ مُلوكٍ سادَةٍ
فاسْتَقَرّ المُلكُ فيهم ورَسَبْ وعَبيدٍ خُوّلُوا ساداتِهمْ
لَيتَهُ لم يَكُ بالأمسِ ذَهَبْ لا تَقُولَنّ لشيءٍ قد مَضَى
كلُّ يوْمٍ لَكَ فيهِ مُضطَرَبْ واقنَعِ اليَوْمَ ودَعْ هَمَّ غَدٍ
يَنفَعُ المَرْءَ منَ المَوْتِ الهَرَبْ يَهرُبُ المَرْءُ منَ المَوْتِ وهلْ
كُرَبَ الموْتِ فللموْتِ كُرَبْ كُلُّ نَفْسٍ سَتُقاسي مَرَةً
عجَباً من سهوِكم كلَّ العجبْ أيّها ذا الناسُ ما حَلّ بكُمْ
ثمّ قَبرٌ ونُزُولٌ وجَلَبْ وسَقامٌ ثمّ مَوْتٌ نازِلٌ
ومَوازينٌ ونارٌ تَلتَهِبْ وحِسابٌ وكتابٌ حافِظٌ
فإلى خِزْيٍ طَويلٍ ونَصَبْ وصِراطٌ مَن يَقَعْ عن حَدِّهِ
لا لَعَمْرُ اللّهِ ما ذا بِلَعِبْ حَسْبيَ اللّهُ إلَهاً عادِلاً
  • قَرار – tu: miejsce stałej bytności.
  • حَلَّ – osiąść, zatrzymać się.
  • أَصاب – tu: dotrzeć, dojść do celu (dosł. trafić).
  • مُناخ – postój karawany, popas.
  • شَطَّ – oddalił się.
  • عَمِيَ أَخْبارُهُمْ – tu: zatarły się o nich wieści (dosł. wieści o nich oślepły).
  • لَيْتَ شِعْري – archaizm, idiom o znaczeniu „obym mógł się dowiedzieć, obym mógł poznać”,poprzedzający najczęściej pytanie.
  • أَجْداث (l.mn. od جَدَث) – groby.
  • عِراص (l.mn. od عَرَصة) – podwórze domu.
  • فاعْلَمَنْ واسْتَيْقِنَنْ – w obu przypadkach użyta została ekspresywna forma trybu rozkazującego (końcówka -an), popas.

(٢)


لَيْسَ فيـــــها لِمُقيـــمٍ قَــــرارُ إنَّ داراً نَحْنُ فيها لَدارُ
ذَهَبَ اللَيْلُ بِهِـمْ وَالنَهـــارُ كَمْ وَكَمْ قَدْ حَلَّها مِنْ أُناسٍ
فَاسْتَراحـــوا ســاعةً ثُمَّ ســـاروا فَهُمُ الرَكْبُ أَصابوا مُناخاً
قَدُمَ العَهْدُ وَشَطَّ المَزارُ وَهُمُ الأحْبابُ كانوا وَلَكِنْ
لَيْتَ شِعْري كَيْفَ هُمْ حَيْثُ صاروا عَمِيَتْ أخْبارُهُمْ مُذْ تَوَلَّوْا
ما ثَوَوْا فيها وأنْ لا يُزاروا أَبَتِ الأجْداثُ ألاّ يَزوروا
وَدِيـــارٍ هِــيَ مِنْهُمْ قِفـــــارُ وَلَكَمْ قَدْ عَطَّلوا مِنْ عِراضٍ
يَذْهَبُ الناسُ وَتَخْلو الدِيارُ وَكَذا الدُنْيا على ما رَأيْنا
وَلَـــهُ فـي كُلِّ يَـوْمٍ عِثــــارُ أَيَّ يَوْمٍ تَأمَنُ الدَهْرَ فيهِ
وَهْـوَ يُدْنيــهِ إلَيْــهِ الفِــرارُ كَيْفَ ما فَرّ مِن المَوْتِ حَيّ
هُـوَ فــي أَيْديهمِ مُسْتَعــــــارُ إنّما الدُنْيا بَلاغٌ لِقَوْمٍ
بُدَّ يَوْمــاً أنْ يُـرَدَّ المُعــــارُ فاعْلَمَنْ واسْتَيْقِنَنْ أنَّهُ لا
  • كوز – gliniany dzban na wodę.
  • صافية – tu: czysta woda. خالية – tu: wolna, swobodna. وَرى – ludność, ludzie. سارية – tu: słup, kolumna. القٌرون الخالية – minione wieki.
  • لَعَمْري – zaklęcie: „na życie moje!”.
  • W ostatnim wersie niejako podpis poety. To jedyny wiersz Abu al-Atahiyi, w którym wymienia swoje imię.

(٣)


تَأكُلُـــهُ في زاوِيَـــهْ رغيفُ خُبْـزٍ يــابِسٍ
تَشرَبُهُ مِنْ صافِيَهْ وكُـــوزُ مـاءٍ بـارِدٍ
نَفسُــكَ فيـها خـالِيَهْ وَغُرْفــــةٌ ضَيِّقــــةٌ
عنِ الوَرَى في ناحِيَهْ أوْ مَسجِدٌ بمَعزِلٍ
مُسْتَنِــداً بســـارِيَهْ تَدْرُسُ فيـــهِ دَفْتَــراً
مِنَ القُرونِ الخالِيَهْ مُعْتَبِراً بمَنْ مَضَى
فَيْءِ القُصُورِ العالِيَهْ خَيرٌ مِنَ السّاعاتِ في
تُصْلَــى بنـارٍ حــامِيَهْ تُعْقِبُهـــــا عُقُوبـــــةٌ
مُخْبِـــرةٌ بِحــــالِيَهْ فَهَــــذِهِ وَصِيّتــــي
تِلكَ لَعَمري كافيَهْ طُوبَى لمَنْ يَسْمَعُها
يُدعَى أبا العَتاهِيَهْ فاسمَعْ لنُصْحِ مُشفِقٍ