W porównaniu z literackim arabskim odmiana rzeczowników i przymiotników zredukowana została do rodzaju i liczby. Zanik przypadków gramatycznych zwiększył rolę szyku wyrazów w zdaniu. Kontrast pomiędzy określonością i nieokreślonością wyrazów sprowadza się właściwie do obecności lub braku przedimka. Przedimek ma postać il-, gdy jednak poprzedza go wyraz kończący się na samogłoskę albo następujący po nim wyraz zaczyna się od samogłoski, wówczas redukowany jest do spółgłoski l, np.: ǧawwa l-m^yēz – pod stołem, l-imtiḥān – egzamin. Jeśli natomiast określany przedimkiem wyraz zaczyna się od zbitki dwu spółgłosek (na skutek zaniku nieakcentowanej samogłoski i lub u), wtedy przedimek przyjmuje postać li-, np.: li-ktāb – książka, li-flūs – pieniądze.
Nieokreśloność wzmacniana jest często za pomocą słowa fed albo ferid – jakiś, pewien (dosł. pojedynczy osobnik lub rzecz), np. fed seyyāra – jakiś samochód, fed reǧǧāl – jakiś mężczyzna, fed niswān – pewne kobiety.

Rzeczowniki

Rodzaj

Podobnie jak w języku literackim występują tylko dwa rodzaje gramatyczne: męski (bez specjalnej końcówki) i żeński. Głównym wyznacznikiem gramatycznym rodzaju żeńskiego jest sufiks -a(t). np.: mektebe – biblioteka, księgarnia, muwaẓẓafa – urzędniczka. Spółgłoska t tej końcówki wymawiana jest, gdy bezpośrednio poprzedza przydawkę rzeczowną lub sufiks zaczynający się od samaogłoski. Rozaju żeńskiego jest też część rzeczowników zakończonych na długą samogłoskę ā, jak np.: šakwā – skarga, dunyā – świat, ḥummā – gorączka, ṣaḥrā – pustynia.

Istnieją oczywiście rzeczowniki rodzaju żeńskiego, które nie charakteryzują się odpowiednią końcówką gramatyczną. Są to pojęcia ze swej natury żeńskie, jak umm – matka, ᶜarūs – panna młoda czy uḫut – siostra, ale jest również szereg rzeczowników, którym rodzaj żeński przypisany został zwyczajowo, jak np. rūḥ – duch, rīḥ – wiatr, šemis – słońce, czy też nazwy niektórych krajów i miast jak Miṣir – Egipt i Baġdād – Bagdad oraz niektórych parzystych części ciała jak ᶜēn – oko, īd – ręka, riǧil – noga.

Liczba

Liczba podwójna tworzona jest za pomocą końcówki -ēn (-^yēn), np.: yōm^yēn – dwa dni, dinārēn – dwa dinary, kitāb^yēn – dwie książki. W wyrazach rodzaju żeńskiego z końcówką -a(t) samogłoska końcówki zanika, np.: mumarriḍa → mumarriḍt^yēn – dwie pielęgniarki, mektebe → mektebt^yēn – dwie księgarnie, marra → mart^yēn – dwa razy.

Liczba mnoga występuje w formie regularnej lub nieregularnej (tzw. łamana). Formy regularne tworzone są za pomocą sufiksu -īn dla rodzaju męskiego, np.: muᶜallimīn – nauczyciele czy mesīḥiyyīn – chrześcijanie oraz sufiksu -āt dla rodzaju żeńskiego, np.: ṭālibāt – uczennice, sāᶜāt – godziny, ṯellāǧāt – lodówki.

Formy nieregularne, jak sama nazwa wskazuje, nie mają jednolitego schematu i, jak w arabszczyźnie literackiej, ich odmian jest bardzo wiele, jak np.: bnejje → benāt – dziewczyny, córki umm → ummahāt – matki, mara → niswān – kobiety, medrese → medāris – szkoły, ǧāhil → ǧihāl – dzieci, kātib → kuttāb – pisarze, ṭālib → ṭullāb – uczniowie, studenci yōm → eyyām – dni, čelib → člāb – psy, kitāb → kutub – książki, sefīr → sufarā́ – ambasadorowie, čeff → čfūf – dłonie, rękawice, dīnār → denānīr – dinary, hedīye → hedāyā – prezenty, ṣadīq → aṣdiqā́ – przyjaciele, itd.

Na temat składni rzeczowników tutaj.

Przymiotniki

Strukturalnie nie odbiegają w zasadzie od form występujących w języku literackim. Różnice dotyczą przede wszystkim warstwy fonetycznej. W samym dialekcie irackim natomiast nierzadkie są oboczności spółgłoskowe w obrębie tego samego przymiotnika, jak np. čibīr – wielki, ale kbār – wielcy, wielkie.

Formy rodzaju żeńskiego przymiotników oznaczających kolory i ułomności uległy w porównaniu z językiem literackim skróceniu, np. ḥamra – czerwona (lit. ḥamrāᵓ), zerge – niebieska (lit. zarqāᵓ) b^yēḍa – biała (lit. bayḍāᵓ), sōde – czarna (lit. sawdāᵓ), ṭarša – głucha (lit. ṭaršāᵓ), šegra – blondynka (lit. šaqrāᵓ).

Przymiotniki relacyjne mają formę analogiczną jak w języku literackim, np.: ᶜirāqī → ᶜirāqiyya – Iraqijczyk, Irakijka, aǧnabī → aǧnabiyyīn – cudzoziemiec, cudzoziemcy. Istnieje też pewna grupa przymiotników, które tworzone są od rzeczowników za pomocą końcówki -čī, np. čāyčī – chłopiec lub mężczyzna sprzedający herbatę, ᶜarabančī – woźnica, qunderčī – szewc.

Stopień wyższy przymiotników o tematach podstawowych tworzony jest podobnie jak w literackim arabskim według wzoru afᶜal, np.: akbar – większy, aṣġar – mniejszy, aṭwal – dłuższy, aqrab – bliższy, itp.

Funkcję przymiotników pełnią też imiesłowy. Tu także występują pewne różnice fonetyczne w porównaniu z językiem literackim:

• w imiesłowach czynnych tworzonych od tematów podstawowych wyjątek stanowią formy mākil – jedzący oraz māḫiḏ – biorący, zamiast spodziewanych ākil i āḫid;
• w imiesłowach tworzonych od tematów derywowanych II i III prefiksem jest m-, jak np.: mġayyir – zmieniający, msāfir – podróżujący. W pozostałych formach derywowanych jest nim mi-, np.: mitġayyir – zmieniający się, mitᶜāwin – współpracujący, mištaġil – pracujący, mistaᶜmil – używający. Natomiast imiesłowy bierne form VIII i X mają prefiks mu-, np. murtakab – popełniony, mustaḫdam – stosowany;
• w imiesłowach czynnych za wyjątkiem tematu X nie wymawia się nieakcentowanej krótkiej samogłoski, gdy końcówka wyrazu zaczyna się od samogłoski, jak np.: kātbe zamiast kātibe – pisząca, wāgfīn zamiast wāgifīn – stojący, msāfre zamiast msāfire – podróżująca, mitᶜāwnīn zamiast mitᶜāwinīn – współpracujący, minkesre zamiast minkesira – łamiąca się, mištaġlīn zamiast mištaġilīn– pracujący;
• w tematach derywowanych II i III wraz z nieakcentowaną samogłoską wypada też zwykle poprzedzająca ją spółgłoska, np.: mbedlīn zamiast mbeddilīn – zmieniający, mitreygīn zamiast mitreyyigīn – jedzący śniadanie;