W porównaniu z językiem literackim charakteryzuje je znaczne uproszczenie polegające na maksymalnej redukcji zaimków względnych. Zamiast całej gamy form zróżnicowanych co do rodzaju, liczby i przypadka mamy do czynienia z jednym tylko, nieodmiennym ani przez rodzaj ani przez liczbę zaimkiem illī. Dodatkowo ulega on często skracaniu: do -llī (po wyrazach zakończonych na samogłoskę), do il a nawet do samej spółgłoski l, co obrazują następujące przykłady:
hāḏe huwwa⏝ṭ-ṭabīb illī čān yiᶜāliǧ-nī
To jest lekarz, który mnie leczył.
hāye hiyya s-seyyāra⏝llī čānet wāgfe giddām⏝il-medrese⏝l-bārḥa
To jest auto, które wczoraj stało przed szkołą.
il fāt māt
Co było, minęło [dosł. Co przeszło, umarło].
wēn⏝ir-reggīye⏝llī ǧibtī-he⏝ṣ-ṣubuḥ?
Gdzie jest arbuz, który przyniosłaś rano?
minū haḏōle⏝l ḥičaw wiyyā-k gabuḷ šweyye?
Kim są ci, którzy z tobą przed chwilą rozmawiali?
W formie skróconej (il lub l) zaimek ten może, podobnie jak przedimek, ulegać asymilacji do następującej po nim spółgłoski, np.:
haḏōle humma l-wilid ič čānaw yilaᶜbūn wiyyā-ne l-yōm
To są ci chłopcy, którzy z nami dzisiaj grali.
ḍayyaᶜt⏝it-terāčī⏝ǧ ǧibit-he⏝l-ām min Baġdād
Zgubiłam kolczyki, które przywiozłam w zeszłym roku z Bagdadu.
Jeśli opisywany przez zdanie przydawkowe rzeczownik jest nieokreślony, wówczas – analogicznie jak w języku literackim – zaimka względnego nie używa się, np.:
mākū aḥḥad ma yuᶜruf yiqrā⏝w-yiktib
Nie ma nikogo, kto nie umie czytać i pisać.
akū fed mesᵓele erīd etnāqaš wiyyā-č ᶜalyē-he
Jest pewna kwestia, którą chcę z tobą przedyskutować.
Zdania podrzędne tego typu rozpoczynają się od takich spójników jak: stosowane zamiennie min oraz lamma (lemme, lummen) – kiedy, gdy, šwakitmā – kiedy tylko, gabuḷmā – zanim, ᶜugubmā, baᶜadmā – po tym, jak, awwalmā – jak tylko, zaraz jak, kullmā – ilekroć, zawsze kiedy, ḥatta, ilā en – aż, dopóki nie, jak w następujących przykładach:
min tiǧū-nā rāḥ irrāwī-kum⏝il-medrese mālat-ne (inrāwī-kum)
Kiedy do nas przyjedziecie, pokażemy wam naszą szkołę.
lammā Maysūn šāfat ᶜaqārib bi⏝l-maṭbaḫ ǧimdat mn⏝il-ḫōf
Kiedy Maysun zobaczyła skorpiony w kuchni, zastygła z przerażenia.
šwakitmā trīd tigdar tmurr ᶜaley-ye bi⏝l-byēt
Kiedy tylko chcesz, może wpaść do mnie do domu.
lā tinsīn tiġsilīn fustān-ič gabuḷmā tsāfrīn
Nie zapomnij wyprać swojej sukienki, zanim wyjedziesz.
gāmat tibčī ᶜugubmā (baᶜadmā) simᶜat ᶜan mōt abū-hā
Rozpłakala się po tym, jak usłyszała o śmierci swojego ojca.
awwalmā tḫarraǧ min⏝iǧ-ǧāmiᶜa bidā yištuġul bi⏝l-beng
Zaraz jak skończył uniwersytet, zaczął pracować w banku.
kullmā yišūf-nī yigūl⏝lī sellim ᶜal abū-k
Ilekroć mnie zobaczy, mówi: „Pozdrów twojego ojca”.
činit da agammiz ḥatta (ilā en) kserit riǧl-ī
Podskakiwałem, aż złamałem nogę.
Zdanie podrzędne rozpoczyna najczęściej spójnik iḏā – jeśli, jeżeli, gdy, jak. Zarówno w zdaniu głównym jak i podrzędnym używa się przeważnie czasu teraźniejszego. Możliwe są jednak również inne warianty: bez większego wpływu na sens wypowiedzenia może się pojawić czas przyszły lub tryb rozkazujący w zdaniu głównym i czas przeszły w zdaniu podrzędnym. Jeśli jednak w obu zdaniach użyty zostanie czas przeszły, wówczas sens zdania głównego zyskuje walor pewności. Oto kilka przykładów:
iḏā intū me⏝tgidrūn tiǧūn iḥne niǧī
Jeśli wy nie możecie przyjść, to my przyjdziemy.
erīd hāḏe⏝l-kitāb iḏā mākū zaḥme
Chcę tę książkę, jeśli to nie kłopot.
iḏā tinṭī-nī bōse rāḥ atḫabbaḷ
Jeśli mi dasz całusa, oszaleję.
iḏā ḫaḷḷaṣtī šuġl-ič nigdar nitmeššā šweyye
Jak skończysz swoją robotę, możemy się trochę przejść.
iḏā me diresit zyēn risebit bi⏝l-imtiḥān⏝in-nihāᵓī
Jeśli nie będziesz się dobrze uczył, oblejesz końcowy egzamin.
ukul iḏā inte ǧūᶜān
Jedz, jeśli jesteś głodny.
iḏā inte mū mašġūl bāčir lyēš me trūḥ wiyyā-ne li⏝s-sinema?
Jeśli jutro nie jesteś zajęty, to czemu nie pójdziesz z nami do kina?
Zdania podrzędne rozpoczynają się od spójnika lō – jeśliby, gdyby. Tu również mamy do czynienia z dużą swobodą rozwiązań składniowych, np.:
lō tinṭī-nī⏝t-telifōn māl-ek agdar aḫābir abū-ye.
Jeśli dałbyś mi twój telefon, mógłbym zadzwonić do mojego ojca.
lō⏝nṭēt-nī čem dīnār eǧīb⏝in-nā (il-nā) bārid.
Jeśli dałbyś mi parę dinarów, przyniósłbym nam coś zimnego do picia.
lō edrī čān gitt⏝il-kum (gilt⏝il-kum).
Jeślibym wiedział, to bym wam powiedział.
lō činit edrī čān gitt⏝il-kum (gilt⏝il-kum).
Gdybym był wiedział, byłbym wam powiedział.
lō činit ānī mudīr⏝iš-šerike činit (čān) aᶜruf š⏝esawwī.
ĠJeślibym ja był dyrektorem firmy, wiedziałabym, co zrobić.
lō čintū msāfrīn bi⏝ṭ-ṭayyāra čān mā⏝tᵓaḫḫartū.
Jeślibyście podróżowali samolotem, to byście się nie spóźnili.
Pozostałe typy zdań złożonych nie wymagają specjalnych reguł składniowych. Ich gramatyka, a co za tym idzie, konsekwencje semantyczne, sprowadza się w zasadzie do użytego spójnika lub jego braku:
rāḥ āḫuḏ iǧāza čem yōm ḥatta ertāḥ šweyye.
Wezmę kilka dni urlopu, żeby trochę odpocząć.
ǧā yiḫabbir-hum abū-hum ma rāḥ yirǧaᶜ⏝il-yōm min Baġdād
Przyszedł ich powiadomić, że ich ojciec nie wróci dziś z Bagdadu.
humma byēt-hum helged čibīr ǧīrān-hum yiġārūn min-hum
Ich dom jest taki wielki, że sąsiedzi im zazdroszczą.
humma byēt-hum helged čibīr ǧīrān-hum yiġārūn min-hum
Ich dom jest taki wielki, że sąsiedzi im zazdroszczą.
humma byēt-hum helged čibīr ǧīrān-hum yiġārūn min-hum
Ich dom jest taki wielki, że sąsiedzi im zazdroszczą.
ḫōš bess la⏝tgul⏝lī baᶜdyēn inte mašġūl.
Dobrze, tylko nie mów mi potem, że jesteś zajęty.
ridnā⏝nšūf-hum lākin ṭilᶜaw min wakit
Chcieliśmy się z nimi zobaczyć, ale wyszli wcześnie.
ugᶜud wēnmā yiᶜiǧb-ek
Siadaj, gdzie ci się podoba.
lō intū⏝tgullū-le lō ānī agul-le
Albo wy mu powiecie, albo ja mu powiem.
niṭā-hum āḫir buṭul māy walaw huwwa nefs-e čān kulliš ᶜaṭšān
Dał im ostatnią butelkę wody, chociaż (mimo że) sam był bardzo spragniony.
