Z przyimkami

W języku arabskim wyraz stojący po przyimku (rzeczownik, przymiotnik, zaimek, liczebnik) musi być zawsze w dopełniaczu, jak np.: في البَيْتِ (fī l-baytⁱ – w domu), إلى المَكْتَباتِ (ᵓilā l-maktabātⁱ – do bibliotek), تَحْتَ الشَجَرةِ (taḥta š-šaǧara^ti – pod drzewem), لِلمُواطِنينَ (li-l-muwāṭinīn^a – dla obywateli).

Szczególną rolę odgrywają przyimki oznaczające przynależność, czyli لِـ (li), عِنْدَ (ᶜinda) oraz لَدى (ladā). Za ich pomocą wyraża się znaczenie posiadania czegoś lub dysponowania czymś, np.: لَها سَيّارةٌ جَديدةٌ (la-hā sayyāra^tun ǧadīda^tun – ona ma nowy samochód), لَهُمْ أَصْدِقاءُ كَثيرونَ (la-hum ᵓaṣdiqāᵓ^u kaṯīrūn^a – oni mają wielu przyjaciół), عِنْدي فِكْرةٌ (ᶜind-ī fikra^tun – mam pomysł), لَدَيْهِ مَوْهِبةٌ (laday-hi mawhiba^tun – on ma talent).

Z innymi rzeczownikami lub zaimkami sufigowanymi

Rzeczowniki łączą się składniowo z innymi rzeczownikami na dwa sposoby:

a) rzeczownik stojący na drugim miejscu jest w dopełniaczu (przydawka dopełniaczowa), natomiast rzeczownik przez niego opisywany musi być jednocześnie bez przedimka oraz:

• bez sufiksu nieokreśloności -n, jak np.: كِتابُ الطالِبِ (kitāb^u ṭ-ṭālibⁱ – książka studenta) – przy czym w wyrazach z sufiksem -at- (w piśmie tzw. tāᵓ marbūṭa) spółgłoska sufiksu jest w tym wypadku obligatoryjnie zachowywana w mowie, np.: زَوْجةُ الوَزيرِ (zawǧat^u l-wazīrⁱ – żona ministra), حَفْنةُ مِلْحٍ (ḥafnat^u milḥⁱⁿ – garść soli);

• a w formach rodzaju męskiego liczby mnogiej regularnej (tzw. zdrowej) pozbawiony końcówki -na, np.: مُعَلِّمو الأَطْفالِ (muᶜallimū l-ᵓaṭfālⁱ – nauczyciele dzieci), صَيّادو الرُؤوسِِ (ṣayyādu r-ruᵓūsiⁱ – łowcy głów), مُمَثِّلو مَسْرَحٍ (mumaṯṯilū masraḥⁱⁿ – aktorzy teatru).

Tego rodzaju konstrukcja przydawkowa może się składać z trzech i więcej rzeczowników, np.: نائِبُ مُديرِ المَدْرِسةِ (nāᵓib^u mudīrⁱ l-madrasa^ti – zastępca dyrektora szkoły) czy أَخو نائِبِ مُديرِ المَدْرَسةِ (ᵓaḫū nāᵓibⁱ mudīrⁱ l-madrasa^ti – brat zastępcy dyrektora szkoły) albo dodatkowo z sufigowanym zaimkiem dzierżawczym, np.: أَخو نائِبِ مُديرِ مَدْرَﺳَﺘِنا (ᵓaḫū nāᵓibⁱ mudīrⁱ madrasati-nā – brat zastępcy dyrektora naszej szkoły)

b) oba rzeczowniki zgadzają się co do określoności i przypadka (przydawka rzeczowna), np.: السَّيِّدُ الرَئيسُ (as-sayyid^u r-raᵓīs^u – pan prezydent), الرَجُلُ العَنْكَبوتُ (ar-raǧul^u l-ᶜankabūt^u – człowiek pająk).

Szczególnym przypadkiem konstrukcji przydawki dopełniaczowej są wyrażenia z rzeczownikami كُلُّ (kull^un), بَعْضٌ (baᶜḍ^un), أَيُّ (ᵓayy^un) i نَفْسٌ (nafs^un).

1. كُلُّ

• W połączeniu z rzeczownikiem nieokreślonym w dopełniaczu liczby pojedynczej wprowadza znaczenie „każdy”, np. كُلُّ بَيْتٍ (kull^u baytⁱⁿ – każdy dom), كُلُّ سَيّارةٍ (kull^u sayyara^tin – każdy samochód).
• W połączeniu z rzeczownikiem określonym (przedimkiem lub przez inny rzeczownik określony) w dopełniaczu wprawdza znaczenie „wszyscy, wszystkie" lub „cały, cała, całe”, np.: كُلُّ الناسِ (kullu n-nāsⁱ – wszyscy ludzie), كُلُّ السيّاراتِ (kull^u s-sayyārātⁱ – wszystkie samochody), كُلُّ البَيْتِ (kull^u l-baytⁱ – cały dom).
  Możliwe jest użycie odwrotnego szyku wyrazów, jednak wówczas po كُلّ musi pojawić się odpowiedni zaimek sufigowany nawiązujący do głównego składnika tego wyrażenia, np.: الناسُ كُلُّهُمْ (an-nās^u kull^u-hum), السيّاراتُ كُلُّها (as-sayyārāt^u kull^u-ha), البَيْتُ كُلُّهُ (al-bayt^u kull^u-hu).
  więcej
  W liczbie podwójnej, wyrażenia ze znaczeniem „obaj, obie, oboje” tworzy się według schematu: كِلا (kilā) dla rodzaju męskiego lub كِلْتا (kiltā) dla rodzaju żeńskiego + biernik rzeczownika określonego, jak np.: مَعَ كِلا الطالِبَيْنِ (maᶜa kilā ṭ-ṭālibaynⁱ – z oboma studentami), مَعَ كِلْتا الطالِبَتَيْنِ (maᶜa kiltā ṭ-ṭālibataynⁱ – z obiema studentkami). Jak widać, w połączeniu z innymi rzeczownikami zarówno كِلا jak i كِلْتا nie odmieniają się przez przypadki. Natomiast z zaimkami sufigowanymi przyjmują odpowiednio formę كِلَيْ (kilay) i كِلْتَيْ (kiltay) wspólną dla biernika i dopełniacza, np. مَعَ كِلَيْهِما (maᶜa kilay-himā – z nimi oboma), مَعَ كِلْتَيْهِما (maᶜa kiltay-himā – z nimi obiema).

2. بَعْضٌ – w połączeniu z rzeczownikami określonymi w dopełniaczu wprowadzają znaczenie „niektórzy, niektóre" lub „część, trochę”, np. بَعْضُ الناسِ (baᶜḍ^u n-nāsⁱ – niektórzy ludzie), بَعْضُ الشَرِكاتِ (baᶜḍ^u š-šarikātⁱ – niektóre firmy), بَعْضُ المُجْتَمَعِ (baᶜḍ^u l-muǧtamaᶜⁱ – część społeczeństwa), ﺑَﻌْﻀُﻨﺎ (baᶜḍ^u-nā – niektórzy z nas) بَعْضُ المِلْحِ (baᶜḍ^u l-milḥⁱ – trochę soli).

3. أَيُّ (r.ż. أَيَّةُ) – wprowadza znaczenie „jakikolwiek, wszelki", np. أَيُّ قَرارٍ (ᵓayyu qarārⁱⁿ – jakakolwiek decyzja), أَيَّةُ الأِجْراءاتِ اللازِمةِ (ᵓayyat^u l-ᵓiǧrāᵓātⁱ l-lāzima^ti – jakiekolwiek niezbędne kroki).

4. نَفْسٌ (dosł. dusza) – wprowadza znaczenia:

• „ten sam, ta sama, ci sami" itd., np.: نَفْسُ الوَزيرِ (nafs^u l-wazīrⁱ – ten sam minister), في نَفْسِ المَدينةِ (fī nafsⁱ l-madīna^ti – w tym samym mieście), نَفْسُ المُواطِنينَ (nafs^u l-muwāṭinīn^a – ci sami obywatele), نَفْسُ الطالِبَتَيْنِ (nafs^u ṭ-ṭālibataynⁱ – te same dwie studentki), في نَفْسِ البُلْدانِ (fī nafsⁱ l-buldānⁱ – w tych samych krajach).
  Możliwy, a nawet bardziej poprawny, jest odwrotny szyk wyrazów, ale wtedy – podobnie jak w przypadku كُلّ – musi pojawić się odpowiedni zaimek sufigowany nawiązujący do głównego członu wyrażenia, np.: الوَزيرُ نَفْسُهُ (al-wazīr^u nafs^u-hu – ten sam minister), في المَدينةِ نَفْسِها (fī l-madīna^ti nafsⁱ-hā – w tym samym mieście), المُواطِنونَ أَنْفُسُهُمْ (al-muwāṭinūn^a ᵓanfusu-hum – ci sami obywatele), الطالِبَتانِ نَفْساهُما (aṭ-ṭālibatānⁱ nafsā-humā – te same dwie studentki), في البُلْدانِ نَفْسِها (fī l-buldānⁱ nafsⁱ-hā – w tych samych krajach).
• "On sam, ona sama, oni sami" itd. (w znaczeniu „właśnie on...”) albo dla podkreślenia rangi kogoś lub czegoś), np.: هُوَ نَفْسُهُ (huwa nafs^u-hu – on sam), هِيَ نَفْسُها (hiya nafs^u-hā – ona sama), هُمْ أَنْفُسُهُمْ (hum ᵓanfus^u-hum – oni sami), أَنْتُمْ أَنْفُسُكُمْ (ᵓantum ᵓanfus^u-kum – wy sami) itd.

Z partykułami wołacza

1. Partykuła يا (yā) – występujący po niej wyraz musi być w mianowniku i pozbawiony zarówno przedimka jak i sufiksu nieokreśloności, np.: يا رَجُلُ (yā raǧul^u – Człowieku!), يا مُواطِنونَ (yā muwāṭinūn^a – obywatele!). Jednak gdy partykuła ta poprzedza rzeczownik określany przez przydawkę dopełniaczową, wówczas rzeczownik taki musi być w bierniku, np.: يا مُعَلِّمﻲ أَطْفالِنا (yā muᶜallimī aṭfāli-nā – Nauczyciele naszych dzieci!). Ale jeśli tego typu zawołanie nie ma konkretnego adresata, należy użyć formy biernika, np.: أَيْنَ أَنْتُمْ يا أُناﺳﺎً (ᵓayna ᵓantum yā ᵓunās^an – Ludzie! Gdzie wy jesteście?)

2. Partykuła أَيُّها (ᵓayyuhā) – wymaga po sobie rzeczownika w mianowniku i określonego przedimkiem, np.: أَيُّها الزَبائِنُ الكِرامُ (ᵓayyuhā z-zabāᵓin^u l-kirām^u – Szanowni klienci!).

Zdanie pojedyncze z orzeczeniem imiennym

Orzeczenie imienne następuje z reguły po podmiocie i w czasie teraźniejszym nie wymaga łącznika. Może nim być:

• pojedynczy rzeczownik lub przymiotnik, np.:

أَنا طالِبٌ

Jestem studentem.

هُمْ مواطِنونَ بولَنْدِيّونَ

Oni są polskimi obywatelami.

العِلْمُ كَنْزٌ

Wiedza jest skarbem.

الطَقْسُ جَميلٌ

Pogoda jest piękna.

• wyrażenie przyimkowe lub przysłówkowe, np.:

هُنَّ في الحَديقةِ

One są w ogródku.

لَدَيْهِمْ أَدِلّةٌ مُقْنِعةٌ تُشيرُ إلى اسْتخْدامَ غاز السارين

Mają przekonujące dowody, które wskazują na użycie gazu Sarin.

الامْتِحانُ اليَوْم

Egzamin jest dzisiaj.

• rzeczownik określony przez przydawkę dopełniaczową, np.:

.زَيْنَبُ أُخْتُهُ

Zaynab jest jego siostrą.

• a nawet całe zdanie, np.:

أُمُّهُمْ قَلْبُها رَحيمٌ

Ich matka ma litościwe serce.
(dosł.: Ich matka jej serce jest litościwe)

Podmiotem w takich zdaniach jest rzeczownik, zaimek, przymiotnik lub liczebnik stojący zawsze w mianowniku. Ale może nim być także zdanie, co w pewnym stopniu przypomina sytuację bezokolicznika w języku polskim:

أَنْ تَجِدَ صَديقاً مُخْلِصا أَمْرٌ صَعْبٌ

Znaleźć oddanego przyjaciela jest rzeczą trudną.

أَنْ تَرْتاح أَفْضَلُ لَكَ

Lepiej ci będzie odpocząć.

W pewnych sytuacjach orzeczenie imienne obligatoryjnie poprzedza podmiot:

• gdy podmiot jest rzeczownikiem nieokreślonym, np.:

في الشارِع سَيّارةٌ

Na ulicy jest [jakiś] samochód.

• gdy jest zaimkiem pytajnym, np.:

ما اسْمُكَ ؟

Jak masz na imię?
(dosł.: Co jest twoim imieniem?)

كَيْفَ حالُكَ ؟

Jak się masz?
(dosł.: Jak twój stan?)

W czasie przeszłym i przyszłym orzeczenie imienne wymaga łącznika (najczęściej w postaci odpowiedniej formy czasownika كانَ (kāna) – być). Ponadto, jeśli orzecznikiem jest rzeczownik, przymiotnik lub liczebnik, wówczas musi być w bierniku, np.:

كانَ عَبّاسٌ إِنْساناً طَيِّباً

Abbas był dobrym człowiekiem.

سَوْفَ تَكونُ هاتانِ الطالِبَتانِ فَنّانَتَيْن شَهيرَتَيْن

Te dwie studentki będą sławnymi artystkami.

كانَ حَسَنٌ خامِساً مِنْ أَوْلادِ أَبيهِ

Ḥasan był piątym dzieckiem swojego ojca.

في السَنةِ الماضِية كانَت الكُتُبُ رَخيصةً

Rok temu książki były tanie.

سَوْفَ يَكون المُدَرِّسونَ مَشْغولينَ بِإِعْدادِ مَواضيعِ الامْتِحاناتِ

Nauczyciele będą zajęci przygotowaniem tematów egzaminów.

Jeśli tego typu zdania poprzedzi się nie tłumaczoną z reguły na polski partykułą potwierdzającą إِنَّ (ᵓinna), wówczas podmiot musi być w bierniku.

إنّني طالِبٌ

Ja jestem studentem.

إِنَّهُمْ مواطِنونَ بولَنْدِيّون

Oni są obywatelami polskimi.

إِنَّ العِلْمَ كَنْزٌ

Wiedza jest skarbem.

إِنَّ الطَقْسَ جَميلٌ

Pogoda jest piękna.

Dodatkowo w zdaniach, w których występuje łącznik (np. w formie czasownika كانَ) zmienia się szyk i forma wyrazów. Podmiot musi się znaleźć przed czasownikiem, natomiast czasownik pełniący rolę łącznika musi przyjąć postać koniugacyjną zgodną z rodzajem i liczbą podmiotu. Stąd np.:

إِنَّ عَبّاساً كان إِنْساناً طَيِّباً

Abbas był dobrym człowiekiem.

إِنَّ هاتَيْنِ الطالِبَتَيْنِ سَوْفَ تَكونانِ فَنّانَتَيْن شَهيرَتَيْن

Te dwie studentki będą sławnymi artystkami.

إِنَّ حَسَناً كانَ خامِساً مِنْ أَوْلادِ أَبيهِ

Hasan był piątym dzieckiem swojego ojca.

إِنَّ الكُتُبَ في السَنةِ الماضِية كانَت رَخيصةً

Książki w zeszłym roku były tanie.

إِنَّ المُدَرِّسينَ سَوْفَ يَكونون مَشْغولينَ بِإِعْدادِ مَواضيعِ الامْتِحاناتِ

Nauczyciele będą zajęci przygotowaniem tematów egzaminów.

Zaprzeczenie zdań zawierających orzeczenie imienne

W czasie teraźniejszym odbywa się za pomocą czasownika لَيْسَ (laysa), przy czym orzecznik musi być w bierniku:

لَسْتُ طالِباً

Nie jestem studentem.

لَيْسَ الطَقْسُ جَميلا

Pogoda nie jest ładna.

.لَيْسَت الكُتُبُ رَخيصةً

Książki nie są tanie

لَيْسوا مُواطِنينَ بولَنْدِيّينَ

Nie są obywatelami polskimi.

W czasie przeszłym i przyszłym służą do tego celu te same partykuły przeczące, jakie stosuje się z innymi czasownikami, tj. لَمْ (lam) wymagające trybu ściętego czasownika lub rzadziej ما (mā) z formą trybu orzekającego oraz لَنْ (lan) wymagające po sobie trybu łączącego, jak np.:

لَمْ يَكُن عَبّاسٌ إِنْساناً طَيِّباً

Abbas nie był dobrym człowiekiem

لَنْ يَكونَ المُدَرِّسونَ مَشْغولينَ بِإِعْدادِ مَواضيعِ الامْتِحاناتِ

Nauczyciele nie będą zajęci przygotowaniem tematów egzaminów.

W języku arabskim stosuje się też tzw. przeczenie absolutne, negujące istnienie kogoś lub czegoś. Wyrażane jest za pomocą partykuły przeczącej لا (lā), po której następuje rzeczownik, przymiotnik lub liczebnik w bierniku pozbawiony zarówno przedimka, jak i końcówki nieokreśloności -n, jak np.:

لا رَجُلَ في الدارِ

Nie ma w domu [żadnego] mężczyzny.

.لا شَكَّ

Nie ma wątpliwości.

لا جَديدَ تَحْتَ الشَمْسِ

Nic nowego pod słońcem.

Rzeczownik odsłowny w funkcji czasownika

Z taką sytuacją mamy do czynienia głównie wtedy, gdy rzeczownik odsłowny wchodzi w związek z przydawką dopełniaczową, np.:

صَوَّتوا لِتَحْميلِ المُواطِنينَ ضَرائِبَ جَديدةً

Głosowali za obarczeniem obywateli nowymi podatkami.

يَسُرُّني إكْرامُكَ الوالِدَيْنِ

Cieszy mnie twój szacunek dla rodziców

يُعْجِبُني تَعْليمُكَ أَخاكَ البَرْمَجةَ

Podoba mi się, że uczysz swojego brata programowania.
(dosł.: Podoba mi się twoje uczenie twojego brata programowania)

W każdym z tych zdań rzeczownik odsłowny zachowuje się tak jak czasownik przechodni, od którego się wywodzi, tzn. konotuje dopełnienie, na co wskazuje biernik wyrazów ضَرائِبَ (ḍarāᵓib^a), الوالِدَيْنِ (al-wālidaynⁱ) oraz أخاكَ (ᵓaḫā-ka) i البَرْمَجَةَ (al-barmaǧa^ta).

Zdania pojedyncze z partykułą wykluczającą إِلّا (ᵓillā)

Obowiązuje tu analogiczny schemat, jak w zdaniach z orzeczeniem czasownikowym, tyle tylko, że w grę wchodzą czasowniki posiłkowe, np.:

لا حاجةَ إلّا لِقَرارٍ سِياسِيٍّ

Potrzebna jest tylko decyzja polityczna.

[dosł.: Nie ma żadnej potrzeby, jak tylko decyzja polityczna.

لَيْسَ هُناكَ إلّا تَفْسيرٌ واحِدٌ

Jest tylko jedno wyjaśnienie.

(dosł.: Nie ma żadnego wyjaśnienia poza jednym).

لَمْ يَكُنْ في القَرْيةِ إلّا سَيّارةٌ واحِدةٌ

We wsi był tylko jeden samochód.

(dosł.: We wsi nie było aut poza jednym)

لَنْ يَكونوا إلّا لَحْماً للمَدافِعِ

Będą tylko mięsem armatnim.

(dosł.: Nie będą niczym, jak tylko mięsem armatnim

Podobną rolę pełni rzeczownik سِوى (siwā) z tą różnicą, że wymaga po sobie dopełniacza, np.:

لَيْسَ هُناكَ سِوى تَفْسيرٍ واحِدٍ

لَنْ يَكونوا سِوى لَحْمٍ للمَدافِعِ