Oprócz trybu oznajmującego w praktycznym użyciu są jeszcze: tryb łączący, tryb ścięty i tryb rozkazujący. Tworzone są one od form czasu teraźniejszego przez modyfikację końcówki koniugacyjnej a w trybie rozkazującym dodatkowo jeszcze prefiksu.
Mechanizm tworzenia tego trybu polega generalnie na:
a) zamianie sufiksu koniugacyjnego -u na -a, co w praktyce nie ma znaczenia, ponieważ samogłoska ta i tak pomijana jest w mowie;
b) odcięciu końcowej sylaby -na w formach osobowych kończących się na -īna (2 os. r.ż. l.p.), -āni (2 i 3 os. l.podw.) oraz -ūna (2 i 3 os. r.m. l.m.);
c) zachowaniu bez zmian form 2 i 3 os. r.ż. l.mn.
Ilustruje to poniższe zestawienie:
Liczba pojedyncza | Liczba podwójna | Liczba mnoga | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
3 os. r.m. | يَكْتُبَ | yaktuba | يَكْتُبا | yaktubā | يَكْتُبُوا | yaktubū |
3 os. r.ż. | تَكْتُبَ | taktuba | تَكْتُبا | taktubā | يَكْتُبْنَ | yaktubna |
2 os. r.m. | تَكْتُبَ | taktuba | تَكْتُبُوا | taktubū | ||
2 os. r.ż. | تَكْتُبِي | taktubī | تَكْتُبْنَ | taktubna | ||
1 os. | أَكْتُبَ | ᵓaktuba | نَكْتُبَ | naktuba | نَكْتُبَ | naktuba |
W czasownikach tematu podstawowego, w których trzecią spółgłoską rdzenną jest w (و), a sufiksem koniugacyjnym samogłoska, spółgłoska w (و) – odwrotnie niż w formach trybu orzekającego – powinna być zachowana. Stąd takie formy jak: يَدْعُوَ (yadᶜuwa), تَبْدُوَ (tabduwa) czy ىَرْجُوَ (narǧuwa). Jednak w mówionej wersji języka literackiego wyrazy te wymawiane są tak jak w trybie orzekającym, czyli yadᶜū, tabdū i narǧū.
W liczbie pojedynczej (za wyjątkiem 2 os. r.ż.) oraz w 1 os. liczby podwójnej i mnogiej czasowników, w których trzecią spółgłoską rdzenną jest y (ي) – w tym również tematów derywowanych – forma trybu łączącego wygląda nastepująco:
a) gdy w trybie orzekającym czasownik kończy się na długą samogłoskę -ī, wówczas w trybie łączącym pierwotna spółgłoska rdzenna y (ي) powinna być zachowana, jak np.: أَبْنِيَ (ᵓabniya – [bym] budował), تُغَنِّيَ (tuġanniya – [byś] śpiewał) يُنادِيَ (yunādiya – [by] przywołał), تُعْطِيَ (tuᶜṭiya – [byś] dał), نَنْحَنِيَ (nanḥaniya – [byśmy] się ukłonili), يَرْتَدِيَ (yartadiya – [byś] ubrał), تَسْتَرْخِيَ (tastarḫiya – [byś] się rozluźnił). W praktyce najczęściej stosowana jest wymowa taka jak w trybie orzekającym, czyli: ᵓabnī, tuġannī, yunādī, tuᶜṭī, nanḥanī, yartadī, tastarḫī. W pisowni natomiast nie odgrywa to żadnej roli, ponieważ – jak już wiemy – samogłosek krótkich z reguły nie zaznacza się.
b) Gdy w trybie orzekającym czasownik kończy się na długą samogłoskę -ā, wówczas w trybie łączącym końcówka nie zmienia się, jak np.: أَنْسَى (ᵓansā – [bym] zapomniał), تَتَمَنّى (tatamannā – [byś] życzył), يَتَنامى (yatanāmā – [by] się rozwijał).
Zasada ta dotyczy również czasowników w stronie biernej, np. يُنْسَى (yunsā – [by] został zapomniany).
Liczba pojedyncza | Liczba podwójna | Liczba mnoga | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
3 os. r.m. |
يَرْجُوَ يَنْسى يَقْضِيَ |
yarǧuwa yansā yaqḍiya |
يَرْجُوا يَنْسَيا يَقْضِيا |
yarǧuwā yansayā yaqḍiyā |
يَرْجوا يَنْسَوْاَ يَقْضوا |
yarǧū yansaw yaqḍū |
3 os. r.ż. |
تَرْجُوَ تَنْسى تَقْضِيَ |
tarǧuwa tansā taqḍiya |
تَرْجُوا تَنْسَيا تَقْضِيا |
tarǧuwā tansayā taqḍiyā |
يَرْجونَ يََنْسَيْنَ يَقْضينَ |
yarǧūna yansayna yaqḍīna |
2 os. r.m. |
تَرْجُوَ تَنْسى تَقْضِيَ |
tarǧuwa tansā taqḍiya |
تَرْجوا تَنْسَوْا تَقْضوا |
tarǧū tansaw taqḍū |
||
2 os. r.ż. |
تَرْجي تَنْسَيْ تَقْضي |
tarǧī tansay taqḍī |
تَرْجونَ تَنْسَيْنَ تَقْضينَ |
tarǧūna tansayna taqḍīna |
||
1 os. |
أَرْجُوَ أَنْسى أَقْضِيَ |
ᵓarǧuwa ᵓansā ᵓaqḍiya |
نَرْجُوَ نَنْسى نَقْضِيَ |
narǧuwa nansā naqḍiya |
نَرْجوَ نَنْسى نَقْضِيَ |
narǧuwa nansā naqḍiya |