Ruiny zamku Szobek w Jordanii

Oprócz trybu oznajmującego w praktycznym użyciu są jeszcze: tryb łączący, tryb ścięty i tryb rozkazujący. Tworzone są one od form czasu teraźniejszego przez modyfikację końcówki koniugacyjnej a w trybie rozkazującym dodatkowo jeszcze prefiksu.

Mechanizm tworzenia tego trybu polega generalnie na:

a) zamianie sufiksu koniugacyjnego -u na -a, co w praktyce nie ma znaczenia, ponieważ samogłoska ta i tak pomijana jest w mowie;

b) odcięciu końcowej sylaby -na w formach osobowych kończących się na -īna (2 os. r.ż. l.p.), -āni (2 i 3 os. l.podw.) oraz -ūna (2 i 3 os. r.m. l.m.);

c) zachowaniu bez zmian form 2 i 3 os. r.ż. l.mn.

Ilustruje to poniższe zestawienie:

Liczba pojedyncza Liczba podwójna Liczba mnoga
3 os. r.m. يَكْتُبَ yaktuba يَكْتُبا yaktubā يَكْتُبُوا yaktubū
3 os. r.ż. تَكْتُبَ taktuba تَكْتُبا taktubā يَكْتُبْنَ yaktubna
2 os. r.m. تَكْتُبَ taktuba تَكْتُبُوا taktubū
2 os. r.ż. تَكْتُبِي taktubī تَكْتُبْنَ taktubna
1 os. أَكْتُبَ ᵓaktuba نَكْتُبَ naktuba نَكْتُبَ naktuba

W czasownikach tematu podstawowego, w których trzecią spółgłoską rdzenną jest w (و), a sufiksem koniugacyjnym samogłoska, spółgłoska w (و) – odwrotnie niż w formach trybu orzekającego – powinna być zachowana. Stąd takie formy jak: يَدْعُوَ (yadᶜuwa), تَبْدُوَ (tabduwa) czy ىَرْجُوَ (narǧuwa). Jednak w mówionej wersji języka literackiego wyrazy te wymawiane są tak jak w trybie orzekającym, czyli yadᶜū, tabdū i narǧū.

W liczbie pojedynczej (za wyjątkiem 2 os. r.ż.) oraz w 1 os. liczby podwójnej i mnogiej czasowników, w których trzecią spółgłoską rdzenną jest y (ي) – w tym również tematów derywowanych – forma trybu łączącego wygląda nastepująco:

a) gdy w trybie orzekającym czasownik kończy się na długą samogłoskę -ī, wówczas w trybie łączącym pierwotna spółgłoska rdzenna y (ي) powinna być zachowana, jak np.: أَبْنِيَ (ᵓabniya – [bym] budował), تُغَنِّيَ (tuġanniya – [byś] śpiewał) يُنادِيَ (yunādiya – [by] przywołał), تُعْطِيَ (tuᶜṭiya – [byś] dał), نَنْحَنِيَ (nanḥaniya – [byśmy] się ukłonili), يَرْتَدِيَ (yartadiya – [byś] ubrał), تَسْتَرْخِيَ (tastarḫiya – [byś] się rozluźnił). W praktyce najczęściej stosowana jest wymowa taka jak w trybie orzekającym, czyli: ᵓabnī, tuġannī, yunādī, tuᶜṭī, nanḥanī, yartadī, tastarḫī. W pisowni natomiast nie odgrywa to żadnej roli, ponieważ – jak już wiemy – samogłosek krótkich z reguły nie zaznacza się.

b) Gdy w trybie orzekającym czasownik kończy się na długą samogłoskę -ā, wówczas w trybie łączącym końcówka nie zmienia się, jak np.: أَنْسَى (ᵓansā – [bym] zapomniał), تَتَمَنّى (tatamannā – [byś] życzył), يَتَنامى (yatanāmā – [by] się rozwijał).

Liczba pojedyncza Liczba podwójna Liczba mnoga
3 os. r.m. يَرْجُوَ
يَنْسى
يَقْضِيَ
yarǧuwa
yansā
yaqḍiya
يَرْجُوا
يَنْسَيا
يَقْضِيا
yarǧuwā
yansayā
yaqḍiyā
يَرْجوا
يَنْسَوْاَ
يَقْضوا
yarǧū
yansaw
yaqḍū
3 os. r.ż. تَرْجُوَ
تَنْسى
تَقْضِيَ
tarǧuwa
tansā
taqḍiya
تَرْجُوا
تَنْسَيا
تَقْضِيا
tarǧuwā
tansayā
taqḍiyā
يَرْجونَ
يََنْسَيْنَ
يَقْضينَ
yarǧūna
yansayna
yaqḍīna
2 os. r.m. تَرْجُوَ
تَنْسى
تَقْضِيَ
tarǧuwa
tansā
taqḍiya
تَرْجوا
تَنْسَوْا
تَقْضوا
tarǧū
tansaw
taqḍū
2 os. r.ż. تَرْجي
تَنْسَيْ
تَقْضي
tarǧī
tansay
taqḍī
تَرْجونَ
تَنْسَيْنَ
تَقْضينَ
tarǧūna
tansayna
taqḍīna
1 os. أَرْجُوَ
أَنْسى
أَقْضِيَ
ᵓarǧuwa
ᵓansā
ᵓaqḍiya
نَرْجُوَ
نَنْسى
نَقْضِيَ
narǧuwa
nansā
naqḍiya
نَرْجوَ
نَنْسى
نَقْضِيَ
narǧuwa
nansā
naqḍiya