Zdrobnienia

We współczesnej arabszczyźnie literackiej, zwłaszcza w jej odmianie mówionej, zdrobnienia wyrażane są przeważnie w sposób opisowy za pomocą przymiotnika صَغيرٌ (ṣaġīr^un – mały). Słowotwórcze schematy zdrobnieniowe nadal jednak występują i nie prędko pewnie wyjdą z użycia. W praktyce stosuje się dwa wzorce: jeden dla prostych tematów wyrazowych i drugi dla derywatów oraz wyrazów o większej liczbie spółgłosek rdzennych.

Schemat pierwszy to فُعَيْلٌ (fuᶜayl^un) dla rodz. męskiego i فُعَيْلةٌ (fuᶜayla^tun) dla rodz. żeńskiego, jak w następujących przykładach:

وَلَدٌ (walad^un) – chłopiec → وُلَيْدٌ (wulayd^un) – chłopczyk;

جَبَلٌ (ǧabal^un) – góra → جُبَيْلٌ (ǧubayl^un) – górka;

ىَجْمةٌ (naǧma^tun) – gwiazda → نُجَيْمةٌ (nuǧayma^tun – gwiazdka);

شَجَرةٌ (šaǧara^tun) – drzewo → شُجَيْرةٌ (šuǧayra^tun) – drzewko;

مَرْأَة (marᵓa^un) – kobieta → مُرَيْئةٌ (murayᵓa^tun) – kobietka;

قِطّةٌ (qiṭṭa^tun) – kotka → قُطَيْطةٌ (quṭayṭa^tun) – kicia;

كَلْبٌ (kalb^un) – pies → كُلَيْبٌ (kulayb^un) – piesek.

Wyrazy rodzaju żeńskiego, które nie mają znacznika rodzaju w postaci infiksu -at- (w piśmie tzw. tāᵓ marbūṭa) przyjmują ten infiks w formie zdrobnieniowej, jak np.:

أُذْنٌ (ᵓuḏn^un) – ucho → إُذَيْْنةٌ (ᵓuḏayna^tun) – uszko;

شَمْسٌ (šams^un) – słońce → شُمَيْسةٌ (šumaysa^tun) – słoneczko;

رِجْلٌ (riǧl^un) – noga → رُجَيْلةٌ (ruǧayla^tun – nóżka);

عَيْنٌ (ᶜayn^un) – oko → عُيَيْنةٌ (ᵓuyayna^tun) – oczko;

سِنٌّ (sinn^un) – ząb → سُنَيْنةٌ (sunayna^tun) – ząbek;

هِنْدٌ (Hind^un) – Hind, imię żeńskie → هُنَيْدةٌ (Hunayda^tu) – w formie spolszczonej Hindusia.

W wyrazach typu شاعِرٌ (šāᶜir^un – poeta), كاتِبٌ (kātib^un – pisarz), جاسِمٌ (Ǧāsim^un – imię męskie), a więc o formie imiesłowu czynnego, długa samogłoska ā zastąpiona zostaje przez w (و). Stąd np.: شُوَيْعِرٌ (šuwayᶜir^un – poeciak, poecik lub poecina), كُوَيْتِبٌ (kuwaytib^un – pisarczyk lub pisarzyna) czy też جُوَيْسِمٌ (Ǧuwaysim^un – w spolszczeniu Dżasimek).

Z kolei zdrobnienie wyrazów, które po drugiej spółgłosce rdzennej mają długą samogłoskę lub dyftong przyjmuje formę فُعَيِّلٌ (fuᶜayyil^un), jak np.:

كِتابٌ (kitāb^un) – książka → كُتَيِّبٌ (kutayyib^un) – książeczka;

صَغِيرٌ (ṣaġīr^un) – mały → صُغَيِّرٌ (ṣuġayyir^un) – malutki;

جَدْوَلٌ (ǧadwal^un) – strumień → جُدَيِّلٌ (ǧudayyil^tun) – strumyk;

أَبْيَضُ (ᵓabyaḍ^u) – biały → أُبَيِّضُ (ᵓubayyiḍ^u) – bielutki;

Schemat drugi to فُعَيْعِلٌ (fuᶜayᶜil^un) dla rodz. męskiego i فُعَيْعِلةٌ (fuᶜayᶜila^tun) dla rodz. żeńskiego, np.:

مِعْطَفٌ (miᶜṭaf^un) – płaszcz → مُعَيْطِفٌ (muᶜayṭif^un) – płaszczyk;

مَىْزِلٌ (manzil^un) – mieszkanie → مُنَيْزِلٌ (munayzil^un) – mieszkanko;

مَكْتَبٌ (maktab^un) – biurko → مُكَيْتِبٌ (mukaytib^un) – biureczko;

أَرْنَبٌ (ᵓarnab^un) – królik → أُرَيْنِبٌ (ᵓuraynib^un) – króliczek;

ثَعْلَبٌ (ṯaᶜlab^un) – lis → ثُعَيْلَبٌ (ṯuᶜaylib^un) – lisek;

حَنْجَرةٌ (ḥanǧara^tun) – gardło → حُنَيْجِرةٌ (ḥunayǧira^tun) – gardełko;

مِكْنَسةٌ (miknasa^tun) – miotła → مُكَيْنِسةٌ (mukaynisa^tun) – miotełka.

Bardzo rzadkie we współczesnym języku arabskim wyrazy zbudowane z więcej niż czterech spółgłosek rdzennych ulegają w formach zdrobnieniowych skróceniu, np.:

عَنْدَلِيبٌ (ᶜandalīb^un) – słowik → عُنَيْدِلٌ (ᶜunaydil^un) – słowiczek.

عَنْكَبُوتٌ (ᶜankabūt^un) – pająk → عُنَيْكِبٌ (ᶜunaykib^un) – pajączek.